چگونگی تدوین پایان نامه ؟!!

راهنمای تدوین پایان نامه

 پایان نامه خود را در قالب بخشهای زیر تدوین کنید:

صفحات مقدماتی                 متن اصلی                   پیوست

صفحات مقدماتی

مشتمل بر اجزای زیر بوده که با حروف الفبا شماره گذاری شده ودر صفحات مجزا به شرح زیر نوشته می شود:

الف- صفحة عنوان(تصویر کامل روی جلد پایان نامه)  ]آرم دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی ایران رشته تحصیلی،  عنوان پایان نامه ، نام استاد راهنما ، نام استاد مشاور، نام نویسنده، سال فراغت از تحصیل ، شماره ثبت [ ] ، نام دانشگاه، نام دانشکده، مقطع تحصیلی ،

ب- صفحات تقدیم وتشکر

ج- چکیده: یک تا یک و نیم صفحه (250-150 کلمه) را به خلاصه ای از مطالب پایان نامه شامل بیان مسئله، هدف از اجرا ، روش انجام، نتایج و نتیجه گیری نهایی اختصاص دهید.

د- فهرست مطالب : (شامل فهرست رئوس مطالبی است که در متن اصلی آمده است.)

ه- فهرست جداول :(شامل شماره و عنوان جدولها)

و- فهرست تصاویر با نمودارها:(شامل شماره و عنوان تصاویر و نمودارها)

ز- فهرست ضمائم و پیوستها:(شامل شماره و عنوان پیوستها)

متن اصلی

متن اصلی پایان نامه بر اساس طرح پیشنهادی که قبلاً تدوین و ارائه شده است، در فصول زیر تنظیم می گردد:

فصل 1- مقدمه: شامل دو بخش بیان مسأله، اهداف و فرضیات است.

بیان مسأله: در این قسمت موضوع مورد مطالعه را همراه با اطلاعات زمینه‌ای مستدل تعریف نموده، دلایل انتخاب موضوع و فواید ناشی از اجرای تحقیق و کاربرد آن را به روشنی توضیح دهید.

اهداف، فرضیات: اهداف اصلی و جزیی را به همان ترتیبی که در پروپوزال ذکر شده تدوین نمایید و در مطالعات تحلیلی، فرضیات مورد آزمون را ارایه دهید.

فصل 2- مروری بر متون : نتایج خلاصه ای از مطالعات انجام شده قبلی بر گرفته از منابع اطلاعاتی را با توجه به مسأله مورد تحقیق و اهداف مورد نظر به طور دقیق ، کامل و روشن با ذکر منابع بنویسید.

فصل 3- روش بررسی : در این فصل موارد زیر را بطور مفصل ارایه نمایید:

•  متغیرها(تعریف علمی و مقیاس اندازه گیری)

•  نوع مطالعه

•  جمعیت مورد مطالعه (تعریف جامعه مورد مطالعه، معیارهای ورود و حذف، روش نمونه گیری ، حجم نمونه و شیوه محاسبه آن)

•   روش جمع آوری داده ها (مکان و زمان انجام مطالعه)

•  روش اجرای طرح (بر حسب نوع مطالعه به نحوه تقسیم تصادفی، نحوه همسان سازی، نحوة پیگیری ، نحوة مداخله،  و... اشاره کنید.)

•  روش تجزیه و تحلیل داده ها

•  مشکلات و محدودیتها

• ملاحظات اخلاقی

فصل 4- نتایج: در این فصل به عنوان داوری بیطرف تنها باید به ارایه نتایج و مقایسه آنها بر اساس اهداف و فرضیات تعیین شده بپردازید. لازم است به نتیجه مقایسه و آزمونهای آماری و سطح معنی داری آنها (مقدار p ) بر حسب نوع مطالعه و اهداف و فرضیات اشاره شود اما  نتیجه‌گیری نهایی و نحوة تعمیم این نتایج و توجیه آنها به فصل بعدی (بحث و نتیجه گیری) موکول می شود . به طور کلی نتایج تحقیق به ترتیب زیر سازماندهی و ارایه می‌گردد:

• معرفی موارد مطالعه شده بر حسب متغیرهای زمینه ای مورد نظر (مثلاً ترکیب سنی و جنسی گروههای مطالعه )، فراوانی متغیرهای مستقل در گروههای مطالعه (مثلاً درصد سیگاری ها در هر گروه)

• فراوانی متغیر وابسته بر حسب فراوانی متغیرهای مستقل و با توجه به مطالعه و اهداف (مثلاً فراوانی سرفه مزمن در گروه سیگاری و غیر سیگاری)

• انجام و ارایه آزمونهای آماری بر حسب نوع مطالعه ، اهداف و فرضیات

• ارایه نتایج فوق در قالب متن، جدول و نمودار انجام می گیرد.

متن: هرگاه بتوان با بیان ساده و غیر ریاضی با خواننده ارتباط برقرار نمود، نتایج بصورت متن ارایه می شود. مثلاً اگر از 100 بیمار، نیمی سیگاری و نیمی دیگر غیر سیگاری باشند همین اشاره کفایت می کند و نیازی به تنظیم جدول و کشیدن نمودار نیست . متن نوشته شده در فصل نتایج می تواند شامل دو قسمت اطلاعات خودکفای نوشتاری، شرح و نتیجه‌گیری از اطلاعات ارایه شده در جداول و نمودارها باشد. توجه به این نکته ضروری است که منظور از شرح اطلاعات، نتیجه کلی است که خواننده بایستی از جدول و نمودار بگیرد.

جدول: اطلاعات آماری و داده هایی را که بدلیل حجم زیاد نتوان در متن گنجاند( و در صورت ارایه خواننده را گیج خواهد کرد) بایستی دسته بندی و تنظیم نمود و در جدولهای مناسب ارایه کرد. تنظیم یک جدول مناسب دارای قواعدی به شرح زیر است:

1 - شماره و عنوان کامل در بالای جدول (همراه با اشاره به جمعیت مورد مطالعه ، زمان و مکان).

2-     قرار دادن متغیر مورد نظر در اولین ستون و تعداد و درصد آن در ستونهای بعدی(در جداول یک متغیره - مانند جدول شماره 1)

جدول شماره 1- توزیع سنی معلولان مراجعه کننده به مرکز ارتوپدی فنی هلال احمر در سال 1371

گروه سنی (سال)	تعداد	درصد
15≥ 29-16 44-30 45≤	200 350 250 200	20 35 25 20
جمع	1000	100

3-   قرار دادن متغیر مستقل در سطرهای افقی و متغیرهای وابسته در ستونهای عمودی در جداول دو متغیره ای که رابطه یک متغیر مستقل را با یک متغیر وابسته نشان می دهد. (مثال: جدول شماره 2)

جدول شماره2- توزیع فراوانی طول مدت درمان در مبتلایان به کمردرد مراجعه کننده به مرکز بهداشتی درمانی شفا بر حسب گروه سنی در سال 1371

سن برحسب سال	طول مدت درمان فیزیوتراپی			جمع
	5-0 جلسه	11-6 جلسه	بیشتر از 14 جلسه
24-15
34-25
≥35
جمع

4-     هر جدول بایستی دارای سطر و ستون جمع باشد.

5-   محتوای جدول (عناوین سطرها و ستونها و ارقام مندرج و درصدها و...) واضح و با معنی باشد. اگر به علت کمبود جا از علایم اختصاری استفاده می شود، شرح این علایم بایستی در زیر جدول و با حروف ریز تر آورده شود.

6-     جداول فارسی از راست به چپ تنظیم شود.

7-   در مورد نحوه دقیق طبقه بندی یک متغیر در جدول نمی توان قانون کلی صادر کرد ولی عوامل مهمی که در این زمینه مورد توجه قرار می گیرد عبارتند از:

•      توجه به این مطلب که آیا طبقه بندی متغیر به نوعی زمینة علمی وابسته است یا خیر؟ مثلاً برای سرخک می توان طبقات سنی کمتر از 2 سال ، 2 تا 15 سال و بالاتر از 15 سال را داشت، در حالیکه در مورد بیماریهای ایسکمیک قلبی تنظیم طبقات سنی به صورت کمتر از 30، 30 تا 45 سال و بالاتر از 45 منطقی‌تر است.

•      اگر بخواهیم نتایج خود را با دیگران مقایسه کنیم در این صورت بایستی  طبقه‌بندی ما مطابق همان الگویی باشد که زمینة مقایسه ما است.

•      تعداد طبقات نبایستی آنقدر کم باشد کـه بعضی نتایج در آن گم شود . نه آنقـدر زیـادکه تجزیه و تحلیل را مشکل سازد.

•    طبقه بندی متغیر بایستی جامع و مانع باشد یعنی هر مورد تحت مطالعه ، جایی برای خود داشته باشد و هر رقم در بیش از یک گروه نیاید.

8-  در جداولی که آزمون آماری انجام شده ، نوع تست بکار رفته و مقدار آن (مثلاً 85/3=t، 25/6=x2) و مقدار p (مثلاً05/0≥P) ارایه شود.

تصویر و نمودار : هنگامی که تفهیم اطلاعات بخاطر گستردگی، تنوع و یا برخی از ویژگی‌ها(مثلاً روند تغییرات) توسط جدول مشکل باشد، نمودار به کمک ما می آید. قبل از انتخاب نمودار بایستی به داده ها نگاه کرد و نوع آنها را تشخیص داد و سپس مناسب ترین روش نمایش را انتخاب کرد.

فصل5- بحث و نتیجه گیری کلی و پیشنهادات:

بحث و نتیجه گیری: در این مبحث نتایج ارایه شده در فصل قبل را مورد بحث قرار دهید. از زیاد یا کم بودن یک عامل در یک دسته بیمار چه نتیجه‌ای می گیرید؟ چگونه آن را توجیه می کنید؟ تا چه حد در اثبات فرضیه (فرضیات)خود موفق بوده اید؟ وجوه تشابه و تناقض یافته های شما با سایر مطالعات انجام شده در این زمینه چه می باشد و چگونه آنرا توجیه می کنید؟ با توجه به مجموعة شواهد به چه نتیجة کلی دست یافته اید؟

نتیجه گیریها و بحثهای شما می تواند بر حسب گستردگی موضوع و تعداد متغیرهای مورد بررسی بسیار مفصل یا محدود و مختصر باشد. به هر حال در اینجاست که اطلاعات خود را درباره موضوع مورد تحقیق و مهارت خود را در تأمین ارتباط بین عوامل و تعمیم نتایج به نمایش می گذارید.

در تدوین این مبحث به نکات زیر توجه فرمایید:

• تنها نتایجی مورد بحث قرار می گیرند که در فصل یافته ها (4) به آن اشاره شده است.

• مقایسه یافته ها با سایر مطالعات انجام شده و تعمیم آنها به جامعه هدف با توجه به روش مطالعه و طراحی آن امکان پذیر است.

پیشنهادات: این قسمت را با توجه به نتایجی که گرفته اید در قالب اجزای زیر تدوین نمایید.

• پیشنهادات در رابطه با بکارگیری یافته های تحقیق

• پیشنهادات بر اساس زمینه های جدیدی که برای تحقیقات بعدی ایجاد شده است

فهرست منابع: ذکر منابع علاوه بر اعتبار بخشیدن به تحقیق انجام شده، نشانگر رعایت اخلاق تحقیق نیز می باشد.

---

دستورالعمل تنظیم منابع برای پایان نامه و مقالات

 کلیات

•   منابع باید به ترتیب ظهور در متن شماره گذاری شده و به ترتیب شماره در انتهای پایان‌نامه یا مقاله ذکر گردند.

•   شمارة منابع در انتهای جمله و در داخل پرانتز نوشته می شود.

•   منابعی که فقط در جداول و نمودارها به آنها اشاره شده نیز باید به ترتیب ذکر آنها در مقاله شماره گذاری شوند.

•   تنها منابعی که در ارتباط نزدیک با کار نویسنده بوده و مستقیماً از آنها استفاده شده باید ذکر شوند.

• منابع باید از مقالات چاپ شده یا آنهایی که برای چاپ پذیرفته شده انتخاب گردند اگر مقاله برای چاپ پذیرفته شده ولی هنوز چاپ نشده باید هنگام اشاره به آن پس از نام مجله مربوطه عبارت (زیر چاپ) (in press) در داخل پرانتز ذکر شود. (توجه: در صورت ارسال مقاله برای یکی از مجلات علوم پزشکی لازم است در این مورد نسخه‌ای ازنامه پذیرش مقاله برای چاپ ضمیمه گردد.)

•   حتی المقدور از به کارگیری موارد زیر به عنوان منبع خوداری شود.

   ●  Citation of submitted manuscripts 

       (اطلاعات چاپ نشده)   ●   Unpublished data

           (ارتباط شخصی)  ●  Personal communication            

در صورتیکه نیاز به استفاده از چنین منابعی است باید در متن  به آنها اشاره شود بعنوان مثال:

(Tanaka  JA, pers . comm.)  و در ضمن باید از صاحب اطلاعات برای نقل قول اطلاعات وی در مقاله کسب اجازه شود.

•       عناوین مجلات باید بر اساس الگوی Index Medicus خلاصه شود.

•    در مقالاتی که چهار نویسنده یا کمتر دارند ذکر نام تمامی آنها ضروری است . برای مقالاتی که بیش از چهار نویسنده دارند نام سه نویسندة اول را ذکر کرده و سپس از کلمه (et al) یا (وهمکاران) استفاده می نمایند( بر اساس دستورالعملهای جدید می توان نام نویسندگان تا شش نفر  را هم ذکر نمود).

•    درمواردیکه فقط چکیده مقاله دراختیار بوده در پایان نام منبع ذکرکلمة (abs یا abstract) (چکیده) ضروری است.( توجه: مجلة Acta Medica Iranica استفاده از چکیده را بعنوان منبع قبول نمی نماید).

       کتابهای مرجع

     یک فصل از یک کتاب مرجع

• نام خانوادگی نویسندة فصل- حرف یا حروف اول نام نویسندة فصل با حروف بزرگ – عنوان فصل – نام نویسندگان کتاب بهمان صورت که برای نویسندگان فصل گفته شد (همراه با ذکر کلمة editors در پایان آن در صورت لزوم) – نام کتاب – شمارة  edition یا چاپ  - محل انتشار – نام ناشر- سال چاپ – شماره صفحات

مثال : (لطفاً به نحوة هجابندی  نیز توجه فرمائید)

● انگلیسی: 

• Philips SJ,Whisnant JP.Hypertension and stroke. In: Laragh   JH,Brenner BM, editors. Hypertension: pathophysiology, diagnosis and management. 2nd ed. New york: Raven Press; l995.p: 465-78

• ● فارسی:  بهرامی فریدون ، نوحی علینقی، کنترل کیفیت آزمایش لیپیدهای سرم، در کتاب تضمین کیفی آزمایشگاهی، مؤلفین محمدی حسن، جلیلی حسین، چاپ دوم، تهران : مرکز نشر دانشگاهی ؛ 1375 صفحات 50 تا 61

     تذکر: 1) نوشتن شماره فصل ضرورتی ندارد.

             2) هنگام نوشتن منابع لزومی به ذکر عنوان نویسندگان (مثلا ً MDیا  PhD ...) نیست.

      کتاب مرجع به صورت کلی

• نام خانوادگی نویسندگان کتاب – حرف یا حروف اول نام نویسندگان – نام کتاب -                               شماره edition یا چاپ – محل انتشار – نام ناشر – سال چاپ

     (در اینجا نیز در صورت لزوم اشاره شود که اسامی فوق editor های کتاب می باشند.)

مثال:

:  انگلیسی●

• Ringsven Mk, Band D.Gerontology and leadership skills for nurses.2nd ed. Albany(NY) : Delmar publishers; 1996

• فارسی : حمیدی  س ، شاهرضائی م . احیای قلبی ریوی. تهران: راستان؛1374

    کتابهای ترجمه شده

در ترجمه عبارات” در ترجمه“ سپس عنوان کتاب و نام مؤلف اصلی ذکر شود مثال:

• اعرابی ماندانا، رئیس زاده فربد، در ترجمه جنین شناسی لانگمن، سادلزتی، دبلیو(مؤلف). چاپ اول . تهران : موسسه فرهنگی انتشاراتی تیمورزاده ، 1376

• آقازاده ، احمد، در ترجمه مقدمات تکنولوژی آموزشی ، السون ، ام.اچ.(مولف). تهران.انتشارات دانشگاه پیام نور. 1378

      مقالات

• نام خانوادگی نویسندگان- حرف یا حروف اول نام نوسندگان – عنوان مقاله ––           عنوان مجله به صورتیکه در آخرین ویرایش  Index medicus ذکر شده – سال انتشار – شماره مجله – شماره صفحات

مثال:

• انگلیسی :

• Vega KJ, Pina I, Krevsky B. Heart transplantation is associated with an increased risk for pancreatobiliary disease .Ann Intern Med 1996 June ; 124(11): 980-3

 تذکر :

 1- در قسمت شمارة مجله، شماره اول، جلد(Vol) مجله است و شمارة داخل پرانتز، شماره(No)مجله است.

2- درصورتیکه شمارة صفحات کلیه شماره های یکvolumeممتد (بدنبال هم) می باشد      می‌توان از ذکر ماه و No صرفنظر کرد.

 ● فارسی:

•   شمس الدین س، دبیری ش، فیبروماتوزیس متعدد سطحی پوست. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان 1372؛1: 8-46

• رضائی ، علی ، بررسی وضعیت فلج مغزی  در ایران؛. فصلنامه اندیشه و رفتار.انستیتو روانپزشکی تهران ،دانشگاه علوم پزشکی ایران1380؛(2) 3 :9-23

   

نمونه هایی از سایر موارد:

*Organization as author:

• The Royal Marsden Hospital Bone  Marrow Transplantation Team. Failure of syngeneic bone- marrow graft without preconditioning in post – hepatitis marrow aplasia . Lancet 1977; 742-4

*no auther given:

• Coffee drinking and cancer of the pancreas [editorial], BMJ1981; 283-628

یک اثر بدون مولف :

• مرکز اسناد ملی ایران.مقدمات تکنولوژی آموزشی. تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور.1383

      پایان نامه:

•          رضائی ، علی. بررسی وضعییت فلج مغزی در ایران.دوره کارشناسی ارشد کاردرمانی .دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران .تهران .1368

        جزوه و بروشور:

• سازمان بهزیستی کشور. آنچه در مورد فلج مغزی باید بدانیم. تهران .انتشارات سازمان بهزیستی کشور.1381

*Dictionary:

•  Dorland’s illustrated medical dictionary. 27th ed. Philadelphia: Saunders, 1988.Etasia;p. 527

*Newspaper article:

• Rensberger B. Specter B. CFC may be destroyed by natural process. The Washington Post 1989 Aug 7; sect A: 2(col5)

*مقالة نشریه در نسخه الکترونیک:

•  Morse SS. Factors in the emergence of infectious diseases. Emerg Infect Dis[serial online] 1995 Jan-Mar[cited 1996 Jan 5]; 1(1) :[ 24 screens]. Available from : URL : http://www.cdc.gov/ncidod/ EID/eid.htm

در پایان لازم به ذکر است، از آنجا که تعدادی از مجلات ارجاع به خلاصه مقالات ، کتابچه کنگره‌ها، پایان نامه ها و منابع الکترونیک را نمی پذیرند، هنگام ارسال مقالات به مجله های مختلف باید از دستوالعملهای خاص هر مجله پیروی نمود. آنچه در بالا آمده است بر اساس مصوبة Vancouver که مورد قبول بیش از 400 مجلة پزشکی در جهان از جمله مجلة دانشکده پزشکی وActa Medica Iranica است،  می باشد.

مباحث درس روش تحقیق (جزوه درس )

                                                                                   بسمه تعالی

مقدمه : 

در این قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت آشنائی با روش تحقیق ، مبانی و اصول اولیه در تحقیق  ارائه می گردد انتظار می رود پس از مطالعه این قسمت فراگیر بتواند:

اهداف درس

1.      شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:

ü       تحقیق به روش علمی را تعریف کنید. 

ü       چرا و چه زمانی تحقیق آغاز می شود؟انواع آنرا معرفی نمایید.

ü       عناوین مهمترین بخش ها در هنگام تهیه طرح تحقیق را نام ببرید.  

ü       برای شما فرصتی فراهم خواهد شد تا به سوالات خود درمورد یک مسئله به صورت علمی بیاندیشید.

ü       روش علمی برای تحقیق وانواع و ویژگی های آنرا را فراخواهید گرفت.

ü       فراگیر همچنین متقاعد خواهد شد برای بررسی های علمی و دقیق نیازمند یادگیری روش تحقیق علمی می باشد.

ü       در طول سالیان و از ابتدای حیات بشر ،  انسان همیشه با تحقیق سروکار داشته است . آنچه در اینجا اهمیت دارد آنکه تحقیقی می تواند راهگشا باشد که بر اساس اصول و موازین علمی صورت پذیرد.

ü       تحقیق در لغت به معنای درست و راست گردانیدن،پیدا کردن ، افتن یاجستجوی حقیقت آورده شده است. تعاریف به عمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوانند. تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای افتن حقایق مربوط به پک موضوع را نشان م دهد.در جایی دیگر آن را حقیقت پژوهی نامیده اند و گروهی از دانشمندان اینگونه تحقیق را عملی منظم که در نتیجه آن پاسخ هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقیق بدست خواهد آمد تعریف کرده اند.

ü       درهرصورت مشخص است که وجه اشتراک در همه این تعاریف جستجوی حقیقت است و حقیقت پک پدیده ذهنی است که با واقعیت ( یعنی وجود عینی ) مطابقت دارد.( هرچند ممکن است این امر در علوم تجربی صحیح باشد لیکن در علوم نظری چنین نیست) به هرحال مانیز در روش تحقیقی که بحث خواهیم کرد بدنبال افتن حقیقت خواهیم بود. به صورت خلاصه منظور ما از روش علمی تحقیق، مجموعه قواعد و رویه ای است که محقق برای جمع آموری حقایق و واقعیت ها دنبال می کند تا سپس آنها را تفسیر ، تبین و اثبات نماید.

ü       جان دیوئی معتقد است: اولین مرحله تحقیق احساس وجود یک مشکل  است؛ به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع یا مشکلی روبرو گردیده است که در حل آن ابهام یا تردید دارد و نمی تواند در مقابل آن ساکت بماند. بنابراین این نقطه آغازین در انجام هرگونه پژوهش یا تحقیقی بسیار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله یابی که در برخی نظام های آموزش و پرورش برآن بسیار تاکید می شود نیز از همین امر نشات می گیرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدریس برای فراگیر بیشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بیشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آینده نیاز به تحقیق و پیشرفت در او ارتقا یابد.

ü       اولین مرحله از تقسیم بندی تحقیق را می توان منوط به هدف از انجام تحقیق دانست.بدین صورت که آیا هدف از انجام تحقیق علائق علمی محقق است یا احتیاجان عملی . بدین شکل که محقق برای موشکافی در تجربیات خود و دیگران ، کنجکاوی های علمی ویا الهامات وفرضیات علمی محض بنبال اجرای تحقیق است و یا اینکه هدف کسب اطلاعاتی است که بتواند مشکل یا مسئله فوری را حل نموده ویا زمینه را برای تصمیمم گیری در مورد یک موضوع یا مسئله خاص فراهم نماید. چنانچه هدف اول مد نظر باشد با تحقیق بنیادی یا Basic Research روبرو هستیم که در تعریف آن گفته میشود: " تحقیقی است که برای گسترش و بسط دانش یا علوم پایه در یک نظام و بخاطر فهم آن طرحریزی می شود.ممکن است همه یا بخشی از این دانش در آینده کاربد داشته باظد ولی معمولا خود محقق در کاربرد نقشی ندارد." اکا چنانچه تحقیق برای هدف دوم انجام شود آنرا تحقیق کاربردی یا Applied Research می نامند و در تعریف آن گفته می شود: " این نوع تحقیق برروی یافتن راه خل مسائل فوری با ماهیت عملی متمرکز می شود و بنابراین این تحقیقات جنبه عملی داشته و معمولاخود محققین درکاربرد نتایج دخیل می باشند."

ü       بدیهی است تقسیم بندی های متعدد دیگری برای روش های تحقیق وجو دارد که در ادامه مباحث  مورد بررسی و بحث قرار خواهد گرفت.

ü       آنچه در این مقدمه اهمیت دارد آنکه تخقیق از دیرباز با آدمی همراه بوده است و در طول تاریخ به شیوه ها و روش های مختلفی آنرا انجام داده است . چنانچه انسان با تحقیق آشنا نمی شد و و اقدام به انجام آن نمی کرد آیا دانش و علم انسان تا بدین پایه امروزی بود ، مسلما پاسخ منفی است ( من همیشه در کلاسهای خود برای دانشجویان این جمله را یاد آوری می کنم که چنانچه دانشجو به اندازه استادش بداند هیچگاه نباید توقع پیشرفت علم را داشته باشیم و این واقعیتی است که نگاه به تاریخ علم و پیشینیان آنرا برای ما بیشتر مشخص خواهد نمود) بنابراین تحقیق هم از دیدگاه فردی و هم از دیدگاه اجتماعی یک ضرورت است و انسانی که جستجو و تحقیق را در زندگی خود نداشته باشد ، تصوری از رشد و تکامل هم برای او نمی توان داشت.علاوه براین ضرورت انجام تحقیق از دیگاه علمی نیز انکار ناپذیر است چه "تحقیق را  مایه حیات علم دانسته اند" و بدون انجام تحقیق علم همچون آبی که در حائی ماند باشد دچار گندیدگی و تبدیل شدن به لجنزار خواهد شد. 

مروری بر  بررسی های قبلی

 در این قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت بررسی مطالعات قبلی و نحوه انجام آندرهنگام تهیه طرح تحقیق تحقیق  ارائه می گردد .

اهداف درس

شما درپایان این قسمت باید قادر باشید:

ü       دلایل اهمیت مرور بر بررسی های قبلی چیست؟

ü       چگونه بررسی های قبلی را مرور کنیم؟

ü       نحوه بیان مرور بر بررسی های قبلی چگونه است؟

ü       برای کسب اطلاعات در زمینه مورد تحقیق می باید به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد یا هر چیزی است که به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار می گیرد بویژه آنها که مورد مراجعه فوری قرار می گیرند. کتابهای مرجع معمولا به گونه ای تالیف می شوند که هر کسی می تواند اطلاعات مورد نیاز خود را به راحتی و سرعت در آنها پیدا کند. مهمترین منابع دردسری عبارتند از:

ü        نظرات افراد متخصص و صاحب نظران

ü        منابع منتشر شده

Ø        مراجع غیر ادواری شامل:

ü       کتابشناسی ها

ü       دانشنامه ها

ü       فرهنگ ها  

ü       دستنامه ها

ü       درسنامه ها  

ü       دستور نامه ها

ü       سالنامه ها

ü       اطلس ها

ü       نشان نامه ها

ü       سرگذشت نامه ها

Ø        مراجع ادواری شامل :

ü         کتابشناسی ها

ü        فهرست های مندرجات :کتاب، نشریات ادواری مثل ژورنالها

§          منابع منتشر نشد ه شامل :

ü       پایان نامه ها

ü       گزارش های فنی

ü       گزارش تحقیق

ü       آمارها 

ü       پروانه های ثبت اختراعات

ü       صورت جلسه ها

ü       مشاهدات فردی 

o         بانکهای اطلاعاتی در اینترنت همچون :  Medline  برای استفاده از مدلاین می توانید از لینک های سمت راست صفحه استفاده کنید.

بیان مساله تحقیق

دراین قسمت شما با نحوه بیان و یا توین مسئله تحقیق آشنا می شوید.وظیفه محقق در این قسمت ارائه مطالبی است تا بدان وسیله گروه آموزشی ویا پژوهشی تصمیم گیرنده جهت پذیرش موضوع تحقیق را متقاعد سازد که موضوع انتخاب شده از اهمیت و کفایت لازم برای انجام تحقیق برخورداراست.

شما در پیان این درس باید قادر باشید :

ü       چرا بیان مسئله تحقیق مهم است.

ü       دربیان مسئله تحقیق چه موضوعاتی باید مطرح شوند؟

ü       نحوه نوشتن " بیان مسئله تحقیق " جگونه است.؟

ü       بدنبال پیدا کردن مساله و تدوین پرسش تحقیق لازم است تا به شکلی جزیی تر در مورد مساله وخصوصیات آن و مشکلات ناشی از وجود آن در جامعه اظهار نظر کرد. این بیانات باید براساس دانستنی های موجود در منابع علمی نسبت به مساله شکل داده شود.هرچه استناد ها به منابع در این قسمت بیشتر صورت پذیرد ، پذیرش سهل تر برای تحقیق را نزد تصمیم گیرندگان به دنبال خواهد داشت.

ü       توصیه می شود تا قبل از نوشتن این قسمت ، اقدام به تجزیه و تحلیۀ مساله کرد. با این کار نسبت به متغیرهای تاثیر گذار بر آن به خوبی آشنا شده و از آنها به هنگام نوشتن می توان استفاده نمود. برای این کار می توان یکی از روش های موجود را بکاربست. متداولترین روش ها برای تجزیه و تحلیل مساله عبارتند از:

ü        شبکه علیت

ü        نمودار استخوان ماهی

ü        نمودارشش کلمه ای( که؟  ،کی؟ ،کجا؟ ، چگونه؟ ،چی؟ ،چرا؟)

Ø       برای بیان مساله تحقیق باید به نکات زیر توجه نمود و سعی کرد تا به شیوه ای مناسب  موارد زیر در متن آورده شود:

ü        اطلاعات زمینه ای در مورد موضوع مورد مطالعه

ü       توصیف دقیق مسأله  

ü        نحوه بروز یا وقوع

ü        وسعت و شدت مساله و عوارض ناشی از آن در جامعه

ü        عوامل دخیل در بروز مسأله

ü        نحوه برخورد فعلی با مساله

ü        آنچه درمورد راه حل مساله می اندیشید

ü        فواید پژوهش و نتایجی  که از حل مشکل انتظار می رود

اهداف تحقیق

ü       در این درس شما با نحوه تدوین و ارائه اهداف تحقیق خود آشنا می شوید. 

         اهداف درس

 شما درپایان این قسمت باید قادر باشید:

ü        تعریف هدف و تقسیم بندی انواع آن را بیان کنید.

ü        فواید و خصوصیات اهداف رامشخص نمائید.

ü        نحوه بیان اهداف را شرح دهید.

ü        برای موضوع تحقیق انتخابی خود هدف اصلی و اهداف جزئی را بنویسید.

اهداف تحقیق

بدنبال نوشتن قسمت بیان مسئله تحقیق لازم است تا اهداف تحقیق را برشماریم. ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که هدف چیست؟ به تعبیر دیگر باید مشخص نمائیم که انتظار داریم از این مطالعه به چه نتایجی دست پیدا کنیم. درتعریف هدف گفته اند: " هدف نقطه ای است که محقق قصد رسیدن بدان را دارد تا در آنجا به داوری بپردازد". از سوی دیگر " مقصود و منظور نهایی از تحقیق را نیز هدف دانسته اند."چنانچه اهداف یک تحقیق  بخوبی نوشته شود محقق در می یابد که نیاز به چه نوع اطلاعاتی دارد و از چه راههایی باید به جستجوی آنها بپردازد و این خود راه گشای نحوه انجام تحقیق نیز خواهد بود.

در تقسیم بندی  اهداف تحقیق معمولا" بدین گونه عمل می شود:

اول" هدف کلی" که منظور همان موضوع تحقیق است که قصد مشخص نمودن آنرا داریم و به عبارتی آنچه در پایان مطالعه قصد رسیدن بدان را داریم  " هدف کلی" معمولا در یک جمله قابل فهم صریح و رسا و مختصر بیان می شود که برای خواننده گویا و قابل فهم است.

 در گونه دوم" اهداف جزئی یا اختصاصی" تحقیق بیان می شود. این اهداف از تفسیم یا شکستن " هدف کلی" به اجزای کوچکتر بدست می آیند. اهداف جزئی راه رسیدن به  " هدف کلی" را قدم به قدم مشخص  می نماید.

 تنظیم اهداف چنانچه به خوبی صورت بپذیرد بر متمرکز ساختن مطالعه به جنبه های اساسی آن وجلوگیری کردن از جمع آوری اطلاعاتی که به آنها نیاز وجود ندارد، تاکید می کند.

چرا نوشتن اهداف مهم است و چه خصوصیاتی باید داشته باشند:تنظیم اهداف برای یک مطالعه تحقیقی باید بر اساس ملاکهای مشخص صورت پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

ü       اهداف قابل حصول باشند. بدین شکل که مقصود و منظور محقق را بطور کامل برساند و توانایی سنجش موضوع را داشته باشد.

ü       اهداف صریح و روشن بیان شوند. هیچگونه ابهامی در هدف قابل قبول نیست باید مشخص شود که دقیقا چه چیزی باید اندازه گیری شود.

ü       اهداف باید قابل اندازه گیری باشند. تحقیق به روش علمی بر پایه اندازه گیری استواراست و بیان اهداف درقالب های قابل اندازه گیری کار مطاله را ساده تر می سازد.

Ø       توصیه می شودبه هنگام تنظیم اهداف اختصاصی ازالگوی ویژه ای استفاده نمائید

ü        هدف یا هدف هایی رابرای تعیین نمودن ارزش کمی موضوع انتخاب کرده و بنویسید.

ü        هدف یا هدف هایی را برای روشنگری در مورد موضوع انتخاب کرده و بنویسید.

ü        هدف یا هدف هایی را برای تعیین علل احتمالی موضوع بنویسید.

ü        در مطالعات کاربردی پیشنهاد می شود که یک هدف کاربردی در زمینه نحوه بکارگیری نتایج بنویسید.

Ø       نحوه بیان اهداف موضوعی مهم در نوشتن طرح تحقیق است.اصول زیر می تواند بعنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرند:

ü       اهداف رابا استفاده از افعال عملی که برای اندازه گیری و سنجش مناسب هستند بیان نمائید. (افعال مناسب مانند: تعیین کردن،مشخص نمودن ، مقایسه کردن و افعال نامناسب مانند: درک کردن ، فهمیدن ، اعتقاد داشتن و... )

ü       اهداف واقع بینانه بیان شوند که تحت شرایط کاری بتوان به آنها دست یافت.

ü       اهداف دقیقا از آنچه مطالعه برای آن انجام می شود به صورت منطقی پیروی می کند.

ü       اهداف به زبانی علمی، روشن ، صریح ودقیقا آنچه تصمیم به انجام آن داریم مشخص شود.

فرضیه یا سوالات مهم

 در این قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت داشتن فرضیه و ویژگی های آن و نیز نحوه ارائه سوالات مهم در تحقیق  ارائه می گردد .

اهداف درس

شما دریابان این قسمت باد قادر باشید:

ü       تعریف فرضیه ، انواع آن وخصوصیات یک فرضیه خوب را بیان کنید.

ü       توضیح دهید فرضیه هاچگونه روابط بین متغیرها رابیان می کنند؟

ü       با ذکر مثال بیان کنید سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟

ü       ویژگی ها و نحوه بیان سوالات مهم را مشخص نمائید.

ü       قدرت تصور در انسان یکی از ویژگیهای مهم می باشد این قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بیاندیشد، حدس بزند، تصویر ذهنی ایجاد کند و راه حل های  مختلف پیشنهاد کند. در تحقیق به روش علمی که حول محور یک مسئله یا مشکل صورت می پذیرد، از این قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوین یک یا چند فرضیه برای نتیجه تحقیق استفاده می شود. از این رو می توان فرضیه تحقیق را یک حدس علمی یا پیش داوری دانست که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن فرضیه می شود مورد آزمایش قرار می گیرد. به عبارت دیگر فرضیه را راه حل پیشنهادی محقق برای مسئله تحقیق و یا نتیجه تحقیق دانسته اند.

ü       گاهی اوقات از یک فرمول برای بیان فرضیه استفاده می شود، بدین شکل که:" اگر چنین و چنان رخ دهد چنین و چنان خواهد شد" . این تعبیر ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جریان تدوین مسئله تحقیق خود، فرضیه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بیان نماید. نکته با اهمیت  در اینجا آن است که محقق باید دقت نماید که در جریان انجام تحقیق ، او صرفا" قصد آزمایش فرضیه را دارد نه اثبات آن ، البته چنانچه در پایان تحقیق ،نتایج ، حاکی از اثبات فرضیه او بود می تواند آن موضوع به شکل یک بحث علمی مورد عنایت قرار دهد.

ü        در هنگام بیان فرضیه محقق به بررسی روابط بین متغیرها می پردازد. به طور متداول این بیان به سه شکل صورت خواهد گرفت:

ü        بررسی رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر

ü        بررسی همبستگی و شدت آن بین دو یا چند متغیر ..

ü        بررسی و مقایسه میزان تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر..

ü       محقق برای تهیه فرضیه مناسب تحقیق عمدتا از منابع علمی در اختیار خود کمک خواهد گرفت. یافته های علمی قبلی که در زمینه موضوع تحقیق انجام گرفته است یکی از منابع اصلی برای تهیه فرضیه است. همچنین تجربیات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید. گاهی اوقات فرضیه هائی مبتنی بر خیال و با مطالب غیر علمی، الهامات و پیشنهادات غیر عادی هم مطرح می شود که در برخی موارد به نتایج خوبی نیز نائل گردیده است. ..

ü       بیان یک فرضیه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بین دو یا چند متغیر یا تفاوت بین آنها بصورت احتمالی وبه شکل خبری مثبت بیان می شود.

ü       گاهی در فرضیه  منکر وجود رابطه بین متغیرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بیان ی نمایند.

ü       ممکن است در فرضیه موضوع به شکل  ضمنی مطرح شود. 

ü       ملاکهای مختلفی برای یک فرضیه خوب برشمرده اند که مهمترین آنها عبارتند از:

ü       روش ، معین و مشخص

ü       داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر

ü       قابلیت اندازه گیری داشتن

ü       قابل فهم بودن (تعریف مناسب و خوب)

ü       بیان بر اساس تئوری ها و نظریه های موجود

 مرتبط بودن با عنوان تحقیق

ü       یک نکته قابل توجه در مورد دانشجویان بویژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضیه برای طرح تحقیق خود دچار این چالش  می شوند که آیا در طرح تحقیق نیز باید " فرضیه آماری صفر یا خنثی (H0) " و نیز" فرضیه تحقیق یا ( H1 ) " را بنویسند یا خیر؟ پاسخ آن است که در طرح تحقیق صرفا نیاز به نگارش " فرضیه تحقیق " وجود دارد وبه " فرضیه آماری خنثی یا صفر" که در آن هرگونه تفاوت یا تغییری رد می شود نداریم. در حالیکه در" فرضیه تحقیق " پیش بینی و جهت گیری محقق نشان داده می شود. نکته دوم و ضروری آنکه " فرضیه تحقیق " را به دوگونه می توان نوشت:

ü        فرضیه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بیان می کند. ..

ü        فرضیه یک دامنه : که جهت گیری محقق را در نوع تفاوت بیان می کند.

ü       لازم است به ذکر است که مطالعات تحلیلی و تجربی به طور اصولی نیازمند به داشتن فرضیه هستند و این یک الزام منطقی است لیکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصیفی انجام می شوند نیازی بداشتن فرضیه نیست بلکه در این گونه موارد از سوالات مهم برای تدوین آنچه باید مورد اندازه گیری قرار گیرد استفاده می نمائیم.

ü       فرضیه و سوالات مهم عمدتا از اهداف تحقیق حاصل می شود بویژه در مورد سوالات مهم باید دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده باید سوالاتی را تهیه نمود که با پاسخ بدانها بتوانیم به هدف موردنظر دست پیدا کنیم. بدیهی است در مورد تحقیقات تجربی و تحلیلی که معمولا حول یک سوال مشخص و رسیدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضیه ما هم در همان مسیر و در پاسخ به سوال تحقیق تدوین خواهد شد. نکته حائز اهمیت در نوشتن سوالات مهم آن است که باید دقت نمائیم در حد ضرورت سوالات را مطرح نمائی و چه جزئیات سوالات باید در برگه پرسشنامه یا برگه مشاهده و یا برگه مصاحبه که بعدا توضیح خواهیم داد آورده شوند.

تعریف مفاهیم و متغیرها

در این درس شما با نحوه تعریف متغیر ها و مفاهیم  در تحقیق خود آشنا می شوید. 

اهداف درس

ü       چرا تعریف مفاهیم و متغیر ها مهم است؟

ü       تعریف شرح و عملی مفاهیم ومتغیرها چگونه انجام می شوند؟

ü       تعریف متغیر و انواع آن

ü       مفهوم و متغیر دو عنصر هستند که در اغلب تحقیقات حضوری تام و تمام دارند. در تحقیق به روش علمی یکی از حساسترین اقدامات تعریف صحیح و مناسب از این دو عنصر می باشد. اهمیت کار در این مرحله به صورتی است که لازم است با توجه به ویژگی های تحقیق به روش علمی دو گونه تعریف بدست می دهیم. تعریف شرحی و تعریف علمی و این دو تعریف را در مورد هر دو عنصر باید ارائه کرد. تفاوت بین مفهوم و متغیر در یک تحقیق شاید بسیار ظریف باشد. منظور از مفهوم آن عنصری از تحقیق است که محقق قصد اندازه گیری آن را ندارد لیکن باید برای سایرین به طور مشخص آنرا تعریف نماید تا دیگران منظور و مقصود محقق را از آن واژه یا مفهوم درک نمایند و متغیر آن عنصری است در تحقیق که محقق دقیقا قصد اندازه گیری آنرا دارد و ضروری است دیگران درک مشخصی از آن بر اساس تعریفی که محقق ارائه می کند داشته باشند.

ü       از همین جهت است که هم در تعریف مفاهیم و هم در تعریف متغیرها به دو گونه از تعریف روبرو هستیم. تعاریف شرحی عمدتا از لغت نامه ها ، دائره المعارف ها ، کتاب های مرجع و کتب درسی و... اقتباس می شود و تنها عنصر مورد نظر را تعریف نظری یا تئوری می نماید. به عبارت دیگر تعریف یک مفهوم بوسیله مفاهیم دیگر که معمولا از مطالعات و نظریه های موجود نشات می گیرد و با بیانی علمی ارائه می شود.بدیهی است در هنگام تعریف ذکر منبع مورد استفاده ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

ü       اما در تعاریف عملی که به طور مشخص بر عهده محقق قرار دارد محقق آنچه را که از این عنصر در این تحقیق خاص مد نظر دارد بیان می کند. به بیان دیگر محقق به مشخص ساختن و تعریف نمودن آن متغیر و تعین کردن عملیات و معیارهای تجربی که برای اندازه گیری و سنجش آن لازم است می پردازد.

ü       تعریف متغیر : متغیر مشخصه یک عنصر پدیده موجود زنده و یا هر چیزی است که قابلیت تغییر داشته و می تواند مقادیر مختلفی را بپذیرد. آنچه اهمیت دارد آنکه باید دقت شود در هر تحقیق ما متغیرهای خاص خواهیم داشت و اینگونه نخواهد بود که همه آنچه در یک مطالعه بعنوان متغیر حضور دارند برای تحقیق نامطلوب است. از سوی دیگر نوع متغیر علیرغم مشابه بودن عنوان از یک مطالعه به مطالعه دیگر ممکن است متفاوت باشد.

ü       متغیر را براساس عوامل مختلف به گونه های متفاوتی تقسیم بندی می نماید:

ü       چنانچه اهداف تحقیق مد نظر قرار گیرند 2 گونه متغیر خواهیم داشت:

ü        متغیر مستقل: آن متغیری است که محقق تاثیر آن را بر سایر متغیرها مورد سنجش قرار می دهد.

ü        متغیر وابسته: آن متغیری است که متغیر مستقل بر روی آن اثر می کنند.

ü        متغیر زمینه ای (جمعیت شناسی یا دموگرافیک):در مطالعات بر روی جوامع انسانی برخی متغیرهای وابسته به جمعیت حضور دارند که سنجش آنها به نحوی مورد استفاده ما خواهد بود. این متغیرها خصوصیات جامعه مورد مطالعه را به نحوه مطلوبی توصیف می کنند. 

ü        متغیر مداخله گر: آن متغییری است که بر روی رابطه علت معلولی بین دو یا چند متغیر تاثیر می گذارد و باعث قوی یا ضعیف شدن رابطه بین متغیرها از حد واقعی آنها می شود

ü       اما شکل دیگر بر اساس خصوصیات متغیر تقسیم بندی صورت بگیرد:

ü        متغیر کمی: و آن متغیری است که با عدد نمایش داده می شود. بدیهی است این متغیر همچون تقسیم بندی معمول در اعداد به دو دسته متغیر گسسته و پیوسته تقسیم خواهد شد که متغیر پیوسته مقادیر کسری را هم می پذیرد ولی گسسته این امکان را ندارد.

ü       متغیر کیفی: این متغیری است که کیفیت صفات با آن معرفی می شود. 

ü        متغیر مرکب: متغیری را که از ترکیب دو یا چند متغیر به وجود می آید می نامند. 

ü       در همین جاست که تعریف متغیر آنهم به شکل عملی یا کاربردی ضرورت پیدا می کند. تعریف عملی باید بر اساس ملاکهایی صورت بگیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

ü       قابلیت انجام داشته باشند

ü       دقیق و مشخص باشند

ü       قابلیت اندازه گیری داشته باشند

مقیاس اندازه گیری (مقیاس متغیر)

در این درس شما با نحوه تعیین مقیاس اندازه گیری در تحقیق خود آشنا می شوید. 

اهداف درس

ü       تعریف مقیاس اندازه گیری و انواع مقیاس ها

ü       خصوصیات یک مقیاس اندازه گیری خوب

ü       سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟

ü       ویژگی ها و نحوه بیان سوالات مهم چگونه است؟

ü       یکی از ویژگیهای متغیر قابلیت اندازه گیری آن است. چنانچه از وزن به عنوان یک متغیر نام ببریم بهترین راه اندازه گیری آن بر اساس کیلوگرم یا گرم می باشد در مورد قد هم سانتیمتر یا متر از عهده آن برمی آید. اما در مورد رضایت بیماران از نحوه ارائه خدمات یا میزان شنوائی یا ناتوانی و معلولیت از چه ملاکهائی باید استفاده کرد. برای اندازه گیری یک عنصر نیاز به مقیاس اندازه گیری وجود دارد. مقیاس اندازه گیری کمک می کند تا شما امکانی را برای اندازه گیری یک متغیر تعریف نمائید. برای اینکار لازم است با مقیاسهای اندازه گیری متداول و مرسوم آشنا شوید. چهار دسته عمده از متغیرها عبارتند از:

ü       مقیاس اسمی: این مقیاس شامل  یک یا جند گروه با طبقه است که از نظر کیفی با هم متفاوتند اما بین گروهها هیچگونه ارجحیتی وجود ندارد.  ممکن است برای هر گروه یا طبقه شماره ای در نظر گرفته شود که ارزش ندارد بلکه جنبه" کد" یا شناسائی دارند.

ü       مقیاس رتبه ای: این مقیاس نسبت به مقیاس اسمی خصوصیت اضافه ای دارد که در بین گروهها از نظر متغیر مورد نظر برتری وجود دارد اما این برتری قابل سنجش و مقایسه با سایر گروهها نیست . گروهها هم یکسان نیستند. گروهها نسبت به هم روی پله های یک نردبان قرار گرفته اند.

ü       مقیاس فاصله ای: در این مقیاس فاصله بین گروهها با هم مساوی در نظر گرفته شده است. اما صفر در این مقیاس فقدان خاصیت مورد نظر اندازه گیری نیست. اختلاف مساوی بین هرجفت از اعداد نمایانگر اختلاف مشابه در خصوصیت مورد اندازه گیری است.

ü       مقیاس نسبی: در این مقیاس خصوصیت اضافی آن است که صفر دلیلی برای فقدان خاصیت مورد اندازه گیری است و در نتیجه نسبت بین اعداد در این مقیاس همان نسبت مقدار خاصیت مورد اندازه گیری است.

ü       شما به عنوان محقق برای اندازه گیری متغیر خود ضروری است تا دست به انتخاب مقیاس اندازه گیری بزنید. تعریف مقیاس و نوع رده ها یا گروه هائی که در مقیاس خود در نظر می گیرید بر عهده شماست که بایدمبتنی  بر خصوصت علمی قدرت و رجحان مقیاس باشد. نکته مهم آنکه قدرت و برتری مقیاس های فوق بتدریج از مقیاس اسمی به مقیاس نسبی افزایش می یابد و شما باید همیشه از قویترین مقیاس برای سنجش استفاده نمائید.  

ü       یک مقیاس خوب باید دارای ویژگیهای زیر باشد:

ü       علمی : بر گرفته ومتناسب با اصول علمی باشد.

ü       جامع : : بتواند تمام موارد متغیررا شامل شود.

ü       مناسب : برای اندازه گیری آن متغیر باشد.

ü       قوی : تلاش شود قویترین مقیاس باشد.

ü       غیر قابل جمع : رده های مشترک نداشته باشد.

ü       رده های کافی : موردی را فراموش نکرده باشیم.

ü       رده های تعریف شده : گروهها و رده های آن تعریف شده باشند.

ü       عملی : قابلیت انجام داشته باشد.

 جامعه مورد مطالعه

  جامعه مورد مطالعه ، جمعیتی است که مطالعه بر روی آن انجام می شود . لزوما“ این جامعه انسانها نیستند بلکه می تواند پدیده ها ، اشیا و موجودات زنده باشند.

جامعه مورد مطالعه(نمونه گیری)

مناسب ترین جامعه برای بررسی آن است که کل جامعه تحت مطالعه قرار گیرند. به عبارتی سرشماری انجام شود. در این حال جمعیت آماری برابر با جمعیت کل جامعه خواهد بود. اما معمولا محدودیت ها ی زمانی و اعتباری (هزینه ها) ، دقت در گردآوری داده ها و کنترل آن، نیروی انسانی  و تجهیزات و امکانات سبب استفاده از نمونه گیری برای سرشماری است. در نمونه گیری اصل بر این قرار داده می شود که چنانچه از مناسبات آماری صحیح استفاده شود امکان تعمیم نتایج و اطلاعات بدست آمده از مطالعه بر روی نمونه به جامعه اصلی وجود دارد.  متداول ترین روش های نمونه گیری عبارتند از:

ü                   نمونه گیری احتمالی و غیر احتمالی

 نمونه گیری احتمالی

در نمونه گیری احتمالی  از قوانین احتمالات برای نمونه گیری استفاده می شود. بدین صورت که به هریک از اعضای جامعه شانس معین برای حضور در نمونه داده می شود. برای انجام نمونه گیری ابتدا از فرمول تعیین حجم نمونه استفاده می گردد و پس از تعیین حجم نمونه و چارچوب نمونه گیری ( فهرست اسامی اعضای جامعه ) با یکی از روش های زیر اقدام به نمونه گیری می شود.

ü                   نمونه گیری ساده تصادفی  

ü                   نمونه گیری منظم  

ü                   نمونه گیری طبقه ای  

ü                   نمونه گیری خوشه ای  

ü                   نمونه گیری چند مرحله ای

نمونه گیری غیر احتمالی

در این روش اصولا بحث تعمیم نتایج به جامعه مورد مطالعه مطرح نیست. با توجه به محدودیت در جمع آوری اطلاعات و بویژه در تحقیقات شبه تجربی که نمونه بارز آن کارآزمائی بالینی می باشد جهت افزایش دقت  و اعتبار اقدام به نمونه گیری از جمعیت در دسترس می شود. موارد زیر از جمله متداول ترین روش های نمونه گیری غیر احتمالی هستند:

ü                   نمونه گیری آسوده ( لقمه ای)

ü                   نمونه گیری سهمیه ای

ü                   نمونه گیری قضاوتی

روش های جمع آوری اطلاعات

یکی از اصلی تر ین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آو ری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد‏ کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. برای جمع آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی چهار روش عمده را مورد استفاده قرار می دهند.

اهداف درس

شما درپایان این قسمت باید قادر باشید:

ü       روش های جمع آوری اطلاعات در هنگام اجرای تحقیق را توضیح دهید.

ü       روش منتخب برای جمع آوری داده ها در تحقیق خود را تشخیص دهید.با انتخاب شیوه مناسب از سوگیری در تحقیق خود پیشگیری کنید.

گردآوری داده ها

پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد.

ü        داده های مربوط چه چیزی گردآوری می شود  ؟

ü       چرا داده ها گردآوری می شود ؟

ü       داده ها چگونه گردآوری می شود ؟

ü       داده ها در چه زمانی گردآوری می شود ؟

ü       داده ها را چه کسانی گردآوری می کنند ؟

ü       گردآوری داده ها به چه مواد و ابزاری نیاز دارد  ؟

ü       داده ها چگونه توصیف و تفسیر می شوند ؟

ü       چه مقدار هزینه برای گردآوری داده ها و تفسیر آنها لازم است  ؟

ü       داده ها چگونه گزارش می شوند ؟

ü       منبع یا منابع تأمین هزینه کیست  ؟

  پردازش و تفسیر داده ها  

ü    پس از آن که داده ها گردآوری شد ، باید آنها را پردازش و تفسیر نمود

ü    کنترل کیفیت داده ها

ü       تفکیک داده ها

ü       پردازش داده ها

کنترل کیفیت داده ها

ü       داده ها به دقت جمع آوری و ثبت شود

ü       داده های گردآوری شده را بازبینی کنیم

ü       خطاهای احتمالی را اصلاح کنیم

ü       اگر تعدادی از پرسش ها بدون پاسخ مانده است باید تکمیل شود

ü       اگر پاسخ سئوال ها با یکدیگر همخوانی ندارند میبایست علت روشن شده و پرسشنامه اصلاح گردد

تفکیک داده ها

ü       تفکیک داده ها کار پردازش را ساده تر می سازد ، مثلاً داده ها از گروه های مختلف جمع آوری شده اند ، کودکان و بزرگسالان ، زنان و مردان ، شهری و روستایی ، کارکنان رسمی و غیر رسمی و  …

ü       بهتر است ابتدا پرسشنامه های مربوط به هر گروه یا جمعیت را جدا کنیم

پردازش داده ها

ü       از دو روش دستی و رایانه ای می توان استفاده کرد

ü       از روش دستی پردازش برای تعداد کم پرسشنامه میتوان استفاده کرد

ü       روش چوب خطی رایج ترین روش پردازش دستی است

ü       چوب خط زدن شامل شمارش تعداد دفعات نتیجه مشاهده شده است که در فرم های گزارش موجود باشد

---

اصلی ترین روش ها برای جمع آوری داده ها به شرح زیر است:

استفاده از اطلاعات و مدارک موجود

ü       در برخی تحقیقات  اطلاعاتی که باید بعنوان داده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند از پیش آماده هستند. بدین صورت که محقق بدنبال اطلاعات جدید نیست بلکه می تواند نسبت به جمع آوری اطلاعاتی که از قبل تهیه شده اند و در پرونده های ( درمانگاهی  بیمارستانی ثبت احوال، دانشجویی ،دانش آموزی و مراجعین به مراکز مختلف شهرداری ها و... ) موجود است  اقدام کند.

ü       مزایا: به واسطه موجود بودن اطلاعات  ارزان است. در وقت صرفه جویی می شود. مهمترین مزیت آن  امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته است که در مطالعات گذشته نگر بسیار حائز اهمیت است.

ü       معایب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشکالات عمده این روش است. گاهی ملاحظات اخلاقی مانع از دستیابی به اطلاعات مورد نظر می باشد. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم ممکن است در برخی موارد مطرح باشد.

---

    مشاهده

ü       از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با استفاده از ویژگی های گوناگون آنها ملاحظه و ثبت می گردد. منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا  افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد.

ü       مشاهده منظم در تحقیق ضروری است بنابراین مشاهده باید:

ü       به هدف تحقیق مربوط باشد

ü       برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنیم شده باشد

ü       به طور دقیق و منظم ثبت شود

ü       میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد

ü       مشاهده به دو صورت مشارکتی و غیر مشارکتی انجام می شود. که در مشاهده مشارکتی  شخص مشاهده کننده در موضوع مشاهده شرکت دار دو در همان جلب مشاهده صورت می گیرد. در مشاهده غیر مشارکتی مشاهده گر پدیده مورد مشاهده را بدون آنکه خود دخالتی در آن داشته باشد ملاحظه می کند  که این روش خود به دو صورت انجام می شود. در روش اول مشاهده گر پدیده ها را به صورت آشکار ثبت می کند ( مثال )و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفیانه مو راد مورد مشاهده را ملاحظه و به ثبت آن می پردازد.

ü       مشاهده ممکن است در هنگام تهیه طرح اولیه تحقیق نیز صورت پذیرد که بدان مشاهده مقدماتی گفته می شود  مشاهده ممکن است  منبع اصلی جمع  آو ری اطلاعات باشد و گاهی نیز برای تکمیل یا اصلاح اطلاعاتی که از روش های دیگر بدست آمده است استفاده شود. مشاهده ممکن است در مورد اشیا صورت بگیرد .

ü       مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد. می توان صحت اطلاعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است. در زمان کوتاه اطلاعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطلاعات بالاست.

ü       معایب: حضور مشاهده گر می تواند بر روند فعالیت مورد مشاهده تاثیر گذار باشد. تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده ممکن است تاثیر گذار باشد. عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است ( بویژه در ثبت رفتار انسانی ) .مشکلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد  وقت گیر و پر هزینه است.

---

   مصاحبه 

·         مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن به صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ار آنان پرسش می شود. نکته مهم آن است که سوالات مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است. آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است. مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح موضوع راروشن ساخت.

·         مهمترین انواع مصاحبه به شرح زیر عنوان شده اند:                            

ü        مصاحبه  انعطاف پذیر یا آزاد :  در این نوع چارچوب وحدود پرسش  ا برای کصاحبه گر مشخص است لی زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستکی دارد. دراین حالت رفتار آزمودنی طبیعی تر است و اطلاعات واقعی تری بدست می آید. مصاحبه گر می تواند سوالات اضافی نیز طرح کند. ا ین روش برای  تحقیق هائی با مقیاس کوچک ‏، مطالعات کیفی و یا مصاحبه با اشخاص و گروههائی که اطلاعات اصلی از آنها بدست می آید ، مناسب است. هدف در این گونه مصاحبه ها جمع آوری اطلاعات عمیق و کیفی است. .

ü        مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم : در این نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند  ، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند. تلاش می شود شرایط برای همه یکنواخت نگه داشته شود.هدف در این جا جمع آوری اطلاعات کمی و سطحی است..

ü        مصاحبه با انعطاف ناپذیریا پرسشنامه همراه با مصاحبه :  مصاحبه گر از پرسش نامه ای با پرسش های  مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند. پاسخها ثابت و از قبل پیش بینی و طیقه بندی شده اند  و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. این روش در مطالعات بزرگ و زمانی که پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بکار می رود.  .. 

·         نکات مهم در موردانجام مصاحبه

ü         تکلم با زبان شخص مصاحبه شونده

ü         آشنائی مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندی و ارزش گذاری پاسخها

ü         دخالت ندادن تمایلات شخصی مصاحبه گر

ü         ایجاد شرایط یکسان برای همه

ü         کسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا

ü         جلب اعتماد مصاحبه شونده

ü         رعایت مقام وموقعیت اجتماعی افراد

ü         بیان توضیحات کافی قبل از شروع مصاحبه

ü         ارائه آموزش به مصاحبه گران پیش از انجام مصاحبه

·         مزایای مصاحبه

ü         قابلیت استفاده برای کم یا بی سوادان و کودکان و بیماران

ü        امکان روشن کردن مفهوم سوالات

ü        در مقایسه با مشاهده بدست آمدن درصد بیشتری از پاسخ ها

·         معایب مصاحبه

ü         وقت گیر و پرهزینه

ü        در مقایسه با روش مشاهده ثبت وقایع ناقص تر است

ü        طبقه بندی وتجزیه و تحلیل اطلاعات درهنگامی که سوالات باز هستند مشکل است

ü        تورش مصاحبه گر و دخالت دادن نظرات شخصی

---

پرسشنامه

·          پرسشنامه شامل دسته ای از پرسش هاست که برطبق اصول خاصی تدوین گردیده است و به صورت کتبی یه افراد ارائه می شود و پاسخگو بر اساس تشخیص را خود جواب ها رادر آن می نویسد. هدف از ارائه پرسشنامه  کسب اطلاعات معین در مورد موضوعی مشخص است. بزرگ بودن گروه یا جامعه مورد مطالعه یکی از دلایل مهم برای استفاده از پرسش نامه است چه امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد. کیفیت تنظیم پرسشنامه دربدست آمدن اطلاعات صحیح و درست و قابل تعمیم بسیار با اهمیت است.

ü       بر اساس نحوه اجرای پرسش نامه و نیز نوع سوالات پرسشنامه  می توان آنرا به دستجات متفاوت تقسیم نمود.

·                  طبقه بندی بر اساس ماهیت پرسشنامه :

ü        پرسشنامه باز: در این نوع پرسشنامه با سوالات باز روبرو هستیم.در اینجا پاسخگو می تواند بدون محدودیت هرپاسخی را که مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنویسد و یا در آن زمینه توضیح دهد. در اینگونه سوالات ، اطلاعات دقیق تر، کامل تر و دارای ارزش بیشتر هستند ولی طبقه بندی و نتیجه گیری از آنها مشکل تر و له تجربه زیاد نیازمند است.

ü        پرسشنامه بسته :   پرسش های بسته در این نوع پرسشنامه ارائه می شود.برای هر پرسش تعدادی گزینه و پاسخ انتخاب شده است که فرد پاسخ دهنده باید یکی از آنها رابه عنوان پاسخ بگزیند.هریک از پاسخ ها به گونه ای تنظیم شده است که در عین منطقی بودن برای آن سوال از پاسخ مربوط به دیگر سوالات مجزاست. در اینجا پاسخ ها را می توان به سرعت نوشت و تجزیه و تحلیل و طبقه بندی پاسخ ها نیز ساده تر است اما اطلاعات به دقت و کاملی پرسش نامه باز نیست.

·                  طبقه بندی بر اساس نحوه اجرا

ü                 پرسشنامه همراه با مصاحبه :  این پرسشنامه همان مصاحبه انعطاف ناپذیر است که به صورت حضوری پرسش ها از افراد پرسیده می شود و پاسخ ها را پرسشگر در برگه پرسشنامه وارد می کند.

ü                 پرسشنامه خود ایفا : پرسشنامه در اختیار فرد یا گروه قرار می گیرد و فرد به تنهائی و یا به صورت گروهی یه پرسش ا پاسخ می دهند .

ü                  پرسشنامه پستی :  پرسشنامه برای افراد از طریق پست ارسال می شود . فرد پس از تکمیل آنرا برای محقق عودت می دهد.

ü       پرسشنامه الکترونیک :  در این نوع از پرسشنامه که به تازگی موارد استفاده از آن گسترش یافته است ، محقق با استفاده از شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت ، اقدام به ارسال پرسشنامه الکترونیک برای افراد می کند و افراد پاسخ ها را در همان پرسشنامه وارد و با پست الکترونیک برای محقق باز می گردانند.در برخی موارد ممکن است افراد نسخه ای از پرسشنامه را چاپ کرده و بعد از پاسخگوئی به شکل پستی باز گردانند.

Ø         نکات مهم در طراحی پرسشنامه

ü       داشتن یک مقدمه رسا ، جذاب و واضح در ابتدای پرسشنامه

ü       وجود پرسش های قابل فهم و خالی از ابهام

ü       خودداری از پرسش های طولانی و وقت گیر و دوپهلو

ü       خودداری از واژه ها و لغات نامانوس و نامفهوم

ü       طراحی پرسشنامه زیباودوراز کلمات زشت و زننده و تا جای ممکن دوستانه

ü       محدود بودن پرسش های زمینه ای

ü        قرار دادن پرسش های حساس و مهم در پایان پرسش نامه

ü       هر سوال فقط به یک موضوع اختصاص داشته باشد

ü       استفاده از پرسش های باز و بسته به همراه هم

ü       قرار دادن تمام پاسخ های ممکن برای پرسش های بسته

·         مزایای پرسشنامه

ü        عدم نیاز به شحص مصاحبه کننده ، بنابراین عدم تاثیر وجود چنین شخصی

ü       ساده و ارزان

ü       سادگی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل

ü       دقت یشتر پاسخ ها بواسطه محرمانه ماندن افراد

ü       امکان تنجام مطالعات بزرگ

ü       یکسان بودن شرایطردر زمان تکمیل

·         معایب پرسشنامه

ü        عدم قابلیت استفاده برای بی سوادان

ü       درک نکردن مفهوم سوال

ü       امکان  ارائه تصویر کاذب توسط فرد از خود

ü        کاهش درصد پاسخ های رسیده در پرسشنامه پستی

ü       در هنگام نوشتن پرسشنامه باید  دقت نمود تا ابتدا از پرسش های زمینه ای استفاده گردد و سپس به پرسش هائی که در زمینه موضوع طراحی شده اند ، رسید.

---

·         خصوصیات یک پرسش

ü       اعتبار صوری : بدین مهنا که صوال قادر به اندازه کیری موضوع مورد پرسش باشد.به تعبیر دیگر مقیاس اندازه گیری متغیرتحت مطالعه باشد.

ü       انتظار دانستن پاسخ : باید سوال طوی طرح شود که انتظار داشته باشیم پاسخگو ،‌جواب آنرا داند.

ü       روشن و صریح : سوال باید بدون ابهام باشد و تنها به یک مطلب اشاره کند.

ü       بی آزار : به مسائل خصوصی افراد وارد نشود مگر با اجازه قبلی خود آنها.

ü       منصفانه: دلالت بر معنا و مفهوم خاصی ننمایر و آزمدنی را به موضع خاص نکشاند.

---

روائی و پایائی

ابزاری که برای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار میگیرد درمرحله نخست باید از روایی (اعتبار) برخوردار باشند و درمرحله دوم باید پایایی ( اعتماد ) داشته باشند .

ü       روائی بدین معناست که روش یا ابزار به کار رفته تا چه حدی قادر است خصوصیت مورد نظر را درست اندازه گیری کند .

ü       مثال: اگر بخواهیم شیوع کم وزنی هنگام تولد را در نوزادان یک زایشگاه بدانیم ، باید همه نوزادان تولد یافته را وزن کنیم . برای این کار می بایست از ترازوی مخصوص توزین نوزاد و آنهم ترازوی استاندارد استفاده شود

ü       پایایی قابلیت تکرار روش یا ابزار اندازه گیری است . اگر روشی از پایایی برخوردار نباشد ، داده های گردآوری شده روایی ( اعتبار ) نیز نخواهند داشت  .

ü       مثال :در مثال بالا باید دید با چند بار وزن کردن آیا وزن یک کودک را در هر مرحله مشابه وزن قبلی نمایش میدهد.

روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات

در این قسمت با روش های تجزیه و تحلیل داده ها آشنا می شوید. از آنجا که بیشتر پژئهش هایی که در حال حاضر در دانشگاه ها انجام می شود جنیه کمی دارند بنابراین یادگیری روش های آماری بویژه آمار استنباطی توصیهمی شود. بدیهی است برای این کار لازم است تا همکاران و علاقمندان به یادگیری نحوه استفاده از نرم افزارهای آمرای و بویژه Spss اقدام کنند.

·         شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:

ü       اطلاعات را چگونه طبقه بندی و به رایانه بسپاریم؟

ü       متداول ترین روش های تجزیه وتحلیل داده ها کدامند؟

ü       انواع خطا ها در جمع آوری و تجزیه وتحلیل داده هاو روش های کاهش آن

ü       حساسیت و اختصاصی بودن چیست وچگونه اندازه گیری می شوند؟

طبقه بندی اطلاعات

برای آماده نمودن اطلاعات برای تجزیه و تحلیل می باید آنها را طبقه بندی نمود. این کار برای تحقیقات کمی با مشکل کمتری مواجه است زیرا در هنگام طراحی روش گردآوری اطلاعات معمولا سوالات به گونه ای تنظیم می شود که طبقه بندی داده ها نیز در داخل آن در نظر گرفته می شود. اما در تحقیقات کیفی این امر بواسطه کیفی بودن پاسخ ها با سختی بیشتری انجام می شود. به هر روی قبل از تجزیه و تحلیل اطلاعات باید کار دسته بندی، گروه بندی یا طبقه بندی آنها انجام شود.

---

پردازش داه ها

داده های جمع آوری شده می تواند به صورت دستی یا به رایانه ای تجزیه و تحلیل شوند. چنانچه  حجم اطلاعات از حد معینی بیشتر باشد امکان تجزیه وتحلیل دستی وجود نخواهد داشت. امروزه تقربیا در همه موارد این امر با استفاده از رایانه و برنامه های مختلف تجزیه و تحلیل آماری انجام  می پذیرد. اصلی ترین نرم افزار آماری مورد استفاده در گروه های آموزشی اجتماعی، پزشکی، پیراپزشکی و توانبخشی نرم افزار Spss می باشد.

---

تجزیه و تحلیل داده ها

دو دسته پردازش اصلی به طور عمده در تحقیقات مختلف بر روی داده ها انجام می شود. برای اینکار از آمار  توصیفی و آمار استنباطی استفاده می گردد.

 در آمار توصیفی که معمولا به توصیف داده ها می پردازد از شاخص های تمایل مرکزی و شاخص های پراکندگی برای بیان داده های جمع آوری شده استفاده می شود. برای نمایش و نشان دادن نتایج کار معمولا از جداول توزیع فراوانی - بر اساس تعداد موارد مطلق و نسبی ، درصد - و نیز نمودار های مختلف هیستوگرام ، ستونی یا دایره ای استفاده می شود. همچنین در این زمینه استفاده از شاخص های پراکندگی مانند واریانس، انحراف معیار ، انحراف استاندارد و... نیز قابل ذکر است.

در آمار استنباطی به آزمون فرضیه های مورد بررسی در تحقیق پرداخته می شود. آزمون ها ی مختلفی همچون کای اسکوئر، تی- دانشجوئی، رگرسیون، آنالیز واریانس و... در این زمینه مورد استفاده قرار میگیرد.

برنامه ریزی اجرا

همانند یک مهندس مشاور که به طراحی یک ساختمان ، پل ، استادیوم ورزشی و..می پردازد و با کشیدن نقشه های ساختمانی و ... طرحی را برای اجرا دراختیار کارفرما قرارمی دهد تا آن را به مرحله اجرا درآورد ، دراین زمینه نیز محقق با نوشتن طرح تحقیق راهنمایی را برای اجرای تحقیق آماده می کند که خود یا دیگری می توانند به اجرای آن بپردازند.

·         شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:

ü       مطالعه راهنما و پیش آزمون چگونه است؟

ü       جدول گانت چگونه ترسیم می شود؟

ü       چگونه فعالیت هارا سازماندهی کنیم؟

·         مراحل اجرائی کار تحقیق با اخد موافقت برای شروع کار ، آغاز و با جمع آوری و پردازش اطلاعات دنبال شود. معمولا توصیه می شود تا قبل از آغاز کار تحقیق نسبت به سنجش ابزار تحقیق اقدام شود . این کار به دوشیوه انجام می گردد:

ü       پیش آزمون یعنی بعضی از قسمت های تحقیق را در مقیاس کوچکی مورد آزمایش و بررسی قرار دهیم.

ü        مطالعه راهنما یعنی تمامی مراحل طرح تحقیق را بر روی یک نمونه کوچک به انجام برسانیم .

برنامه ریزی اجرا

·           برنامه یا طرح کار چارچوبی است که اجزاء مختلف یک طرح تحفیقاتی و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر را روشن می سازد.

ü       عملیاتی که باید اجرا شوند

ü       زمان اجرای عملیات

ü       افرادی که مسئول اجرا هستند

ü       زمانی که صرف خواهند کرد 

برنامه ریزی اجرا

·         چارچوب GANTT نوعی نمایش گرافیک فعالیتهای برنامه ریزی است که در آن عملیات مختلف به ترتیب تکمیل و طول مدت نشان داده می شود.

ملاحظات اخلاقی

·         ملاحظات اخلاقی به مجموعه قواعد و دستورالعمل هایی اطلاق می شود که به منظور جلوگیری از امکان بروز آسیب به دیگران باید مورد توجه قرار گیرد. ملاحظات اخلاقی از انتخاب موضوع تحقیق آغاز و تا نوشتن گزارش تحقیق ادامه می یابد.

---

گستره اخلاق در پژوهش

·                     در تمامی موارد زیر لازم است مراعات اصول اخلاقی بعمل آید. مواردی که باید رعایت شوند لازم است تا در طرح پژوهشی به صورت مشخص مورد بحث قرار گیرند.

ü                   حقوق مولفین

ü                   رضایت آگاهانه

ü                   رازداری

ü                   طراحی مطالعه

ü                   کارآزمایی بالینی

ü                   کارآمدی و استفاده از تحقیقات

ü                   دسترسی اطلاعات (مالکیت داده ها)

ü                   انتشار نتایج

ü                   داوطلبین سالم

ü                   کودکان

ü                   بیماری شدید

ü                   ژن درمانی

ü                   جنین

ü                   پیوند

---

اصول چهارگانه اخلاق در پژوهش

·                     چهار اصل کلیدی برای راهنمایی در تصمیم‌گیریهای اخلاقی بشرح زیر می باشد:

ü                   احترام به فرد و اختیار او             Autonomy

ü                   سود مندی                          Beneficence

ü                   عدم ضرر رسانی           Non-maleficience

ü                   عدالت                                        Justice  

محدودیت های پژوهش

•         محدودیت های تحقیق آن دسته از عواملی هتسند که در مسیرجمع آوری اطلاعات و کسب نتایج مطلوب مانع ایجاد می کند.

-            محدودیت های در اختیار محقق

   - محدودیت های خارج از اختیار تحقیق

گزارش تحقیق

چنانچه بعد از اجرای تحقیق یافته ها و نتایج آن گزارش نشود ، گویی اصولا تحقیقی صورت نگرفته است. از این رو نوشتن گزارش تحقیق و بویژه نوشتن مقاله پژوهشی در اولویت کار محقق است . در این میان وفادار ماندن به نتایج حاصله و ذکر منابع مورد استفاده اهمیتی دوچندان دارد.

·         شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:

ü       چرا گزارش نویسی اهمیت دارد؟

ü       انواع روش های بیان گزارش تحقیق کدامند؟

ü       نحوه نوشتن یک مقاله تحقیقی و پایان نامه تحصیلی چگونه است؟

ü       نحوه بیان نقل قول ، زیرنویس ومنابع چگونه باید باشد؟

• اجزای اصلی یک گزارش تحقیق عبارتند از:

ü       صفحه اول ( روی جلد) شامل : نام ، عنوان تحقیق ، مجری یا مجریان ، تاریخ اجرا

ü       فهرست

ü       خلاصه یا چکیده ( بین 150 تا 200 کلمه )، شامل : مقدمه،هدف، روش کارو نتیجه

ü       مقدمه شامل : بیان مسئله ، اطلاعات زمینه ای ، تحلیل مسئله ، مرروبررسی های قبلی ، اهداف ،  روش گرد آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

ü       یافته ها شامل : آنچه از اجرای طرح تحقیقی بدست آمده است.

ü       بحث ، نتیجه گیری شامل : مهمترین یافته ها ، نقاط قوت و ضعف تحقیق ، محدودیت هاو مشکلاتی که در گردآوری وجود داشته است ، اشاره کردن یا مقایسه نتیجه این تحقیق با مطالاعات دیگران و نتیجه گیری نهائی

ü       پیشنهادات

ü       فهرست مراجع

ü       ضمائم و قدردانی

جزوه پیشنهادی درس روش تحقیق!!!!

منابع و مراجع :

1- روش تحقیق در علوم تربیتی   جان بست . ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی . انتشارات رشد .

2- روش تحقیق در علوم اجتماعی – دکتر باقر ساروخانی . انتشارات کیهان سابق .

3- روشهای پژوهش در علوم رفتاری . دکتر علی دلاور . پیام نور . انتشارات بعثت .

عناوین سرفصلهای درس روش تحقیق

1-       بحث منابع اطلاعاتی

2-       مفاهیم و اصطلاحات پایه ای تحقیق ( ترمینولوژی ) متغیرها

3-       انتخاب مسئله و بیان فرضیه

4-       پیشینه تحقیق

5-       جامعه و نمونه

6-       مروری بر روشهای تحقیق

7-       مروری بر ابزارهای روش تحقیق

8-       مروری بر آمار استنباطی و توصیفی

9-       گزارش تحقیق

10-  خطاهای هاله ای

الف :منابع اطلاعاتی انسان :

1-   تجربه : اولین منابع اطلاعاتی بشر ، تجربه است . ( تجربه = مواجه شدن با پدیده ) الزاما" ربطی به سن ندارد . هرچقدر بیشتر با یک پدیده روبرو شود ، تجربه حاصل می شود .

آنان که به تجربیات دیگران بی اعتنا هستند ، اشتباهات را از نو تکرار می کنند .

2- استدلال قیاسی:     دلیل خواستن . دلیل جستن . گواهی خواستن .

از کل به جز ء رسیدن . قیاس همیشه حجیت ندارد . همیشه همه مقایسه ها درست از آب در نمی آید . مثلا" هستی ( دنیا ) کل است و انسان جزئی از این کل .

3-  استقرا ء : بر عکس قیاس است . از جزء به کل رسیدن است . ( برای به کل رسیدن چند تا مثال می زنیم . روش را انجام می دهیم تا به حکم کلی برسیم . )

مثال : مشت نمونه خروار است . ( از مصادیق به کل می رسیم )

4-    صاحبنظران : منابع اطلاعاتی هستند ( اجماع متخصصین مد نظر قرار گیرد و نظر بدهند )

-       امور تخصصی دموکراسی پذیر نیستند )

5-   روش علمی : ( روش حل مسئله – روش جان دیوئی )

 1- احساس مشکل و برخورد با مشکل و مسئله

 2- تعریف ، تعیین و تحدید مسئله ( محدود کردن مشکل )

3- صورت بندی فرضیه و ارائه راه حل های ممکن

4- استدلال قیاس

5- آزمون فرضیه ( تست کنیم فرضیه امان را )

6-      حل مسئله یا مشکل .

ترمینولوژی درس روش تحقیق

موضوع درس ، اینکه هر کلمه ای چه معنی ای دارد . آیا واقعا" معنی آن با موضوع آن یکی است یا خیر ؟

مثال : کلمه استعمار ، به معنی طلب عمران و آبادانی کردن است .اما بعدها موضوع و معنی آن عوض شد و تحت سلطه تعبیر شد .

گریه : گریه حاصل از غم  یا گریه حاصل از خوشحالی  این دو با هم متفاوت است .

نهایتا" اینکه سرنوشت  لغات و واژه ها بسیار عجیب و غریب است .

کلمه تحقیق : که به صورت های مختلف بیان می شود . مثلا" : آمده بودند برای دختر فلانی تحقیق !

علی آقا ، آمده بودند در محله را جع به شما تحقیق !

یا گفته می شود : برای وقوع حادثه یا سانحه ، گروهی تشکیل شد برای تحقیق این امر و علت آن و ...

برای تحقیق تعاریف مختلفی ارائه شده است .

تحقیق : بر وزن تفعیل یعنی بررسی – حقیقت یابی – مطالعه و گاهی به معنای درست کردن کاری

در تعریف علمی می گوئیم :

کوششی منظم که به منظور پاسخگوئی به یک یا چند سئوال انجام می شود . در روش علمی دنبال حل سئوال یا مسئله هستیم .

تحقیق در درست ترین شکل خود ، واجد دو شرط است .

1-       اعتبار درونی

2-       اعتبار بیرونی

در اعتبار درونی ، عوامل مزاحم را کاهش می دهیم . کنترل دقیق می کنیم .

در اعتبار بیرونی ، نمونه گیری صحیح انجام می دهیم . قابلیت تعمیم را انجام می دهیم .( می توان برای کار دیگران نسخه نوشت )

ویژگی و هدف تحقیق :

1-   مبنایی ( بنیادی ) کاری به نتیجه ندارد . می گویند برای گسترش علم کار می کنیم . ترویج علم منظورشان است . دوستدار دانش هستند . ( به این تحقیق ها ، تحقیق ناب می گویند . ) بر اساس علایق علمی محقق ، تحقیق انجام می شود .

2-   کاربردی :کاربرد دارد . کاربرد این یافته تحقیقی در حل یک مسئله است که مشکلی را حل کند . ( توصیه ارائه می شود . پیشنهاد می شود که مثلا" دستگاهها و سازمانها و کلا" مخاطبین از آن استفاده کنند )

بر اساس احتیاج تحقیق صورت می پذیرد .

3-   علمی : یا اقدام پژوهی . بررسی و تحقیق که عملی است . ( یک مرحله از کاربردی جلوتر است . می رود به سمت حل مسئله )

متغیر :

نقطه مقابل ثابت است . چیزی که تغییر می کند . ( مثلا" وزن انسان تغییر می کند . درجه حرارت تغییر می کند . )

تعریف علمی متغیر :

مفهومی که به آن عدد یا ارزش ( صفت ) اختصاص داده می شود . مثلا" میز قهوه ای . میز سفید . ( سفید و قهوه  ای متغیر هستند . عوض می شوند . مثلا" آبی . سیاه . سبز و... )

انواع متغیرها :

1-   متغیر مستقل : ( متغیر محرک یا درون داد ) متغیری است که دست محقق است . می تواند آن را کم و زیاد و یا دستکاری کند و اثر آن را در  چیز دیگری ببیند . )

2-   متغیر وابسته : ( برون داد) از طریق متغیر مستقل که به وسیله محقق انتخاب ، اندازه گیری و دستکاری می شود متغیر وابسته را تبیین می کنیم . متغیر وابسته ، متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آم معلوم شود .

 تمرین :

   مستقل                                                      وابسته

روش آموزش جدید به کار می بریم   ...         بررسی تاثیر پیشرفت علم

تاثیر جوی عاطفی والدین ...                           بر پیشرفت تحصیلی فرزندان

تاثیر تغذیه صبحگاهی...                                     بر یادگیری دانش آموزان
بررسی سبک مدیریت ....                                  با افزایش کارایی کارکنان

3-       متغیر کمی : دو تا ویژگی دارد . ( متغیری است که با عدد نشان داده می شود )

1-       قابل مقایسه است . مثلا" 4 و 5 را با هم مقایسه می کنیم .  4 کمتر از 5 است .

2-   قابل توزین هستند . ( اندازه گیری  می شود با ابزار مشخص . ) اگر می گوئیم وزن .می توانیم با ترازو وزن کنیم . یا قد را با متر می توانیم اندازه بگیریم .

انواع متغیر کمی :

الف : گسسته : ( جدا جدا )قابل تفکیک هستند . از نوع تعداد هستند . مثلا" می گوئیم چند نفر در کلاس حضور دارند ؟ 35 نفر .5/35 نداریم !

ب : پیوسته : واحدهای بینابین دارند . مثلا" می گوئیم 5/2 کیلو . ساعت 10:40 دقیقه .

4-   متغیر کیفی : کیفیت صفات را با آن اندازه گیری می کنیم و تعیین می نمائیم . مثلا" می گوئیم : خیلی خوب . نامناسب . ضعیف .

5-       متغیر دو ارزشی :مثلا: مذکر و مونث .   شهری و روستایی .   مرگ و زندگی

6-       متغیر چند ارزشی :سطح تحصیلات . مقاطع تحصیلی . بهره هوشی .

7-       متغیر کنترل :به متغیری گفته می شود که تاثیر آنها بر متغیر وابسته ، توسط پژوهشگر حذف یا خنثی می شود .

مثلا" پیشرفت تحصیلی دانشجویان ( وابسته ) با امکانات فضای آموزش مناسب (  مستقل )

بقیه عاملها را خنثی یا حذف می کند تا فقط به این موضوع بپردازد و فقط این یک عامل را بررسی کند .

تمرین :

-       میزان مطالعه کتاب در بین دانشجویان روابط عمومی .. متغیر کمی نوع پیوسته .

-       سن دانشجویان کارشناسی روابط عمومی در دوره کارشناسی ... متغیر کمی پیوسته .

-       تعداد مکالمات تلفنی کارکنان اداره راه اداری ... متغیر کمی گسسته .

-       تعداد نامه های واصله به دبیرخانه سازمان صدا و سیما ... متغیر کمی گسسته .

-       تعداد بیماران مراجعه کننده به کلینیک ... متغیر کمی گسسته .

-       وضعیت تاهل دانشگاه تربیت مدرس ... متغیر کیفی

-       رنگ اتومبیل های  موجود در نمایشگاه ماشین ... متغیر کیفی

-       درآمد دانشجویان رشته روابط عمومی در دانشگاه ... متغیر کمی پیوسته .

مساله :

مساله را می توان  اولین گام در پژوهش دانست .

در مورد مساله باید حدود و ثغور آن معلوم شود . مساله یک جمله سئوالی است که می پرسد چه رابطه ای بین دو یا  چند متغیر وجود دارد .

مساله فاصله بین مطلوب و موجود است .

چند موضوع را در مورد مساله  باید رعایت کنیم .

1-   تحدید و تعیین مساله : ما دقیقا" باید مساله را مشخص کنیم .( دایره مساله یا مشکل محدود باشد . چون اگر محدود نباشد مساله را نمی توان به نتیجه رساند . حدود و ثغور مساله باید تعیین شود . البته موضوع نباید آنقدر کوچک شود که به یک مساله پیش پا افتاده تبدیل شود که ارزش تحقیق نداشته باشد )

2-   بی تعادلی مساله : مساله خروج از نورم و یک نوع بی تعادلی را مشخص می کند . انحراف استاندارد را نشان می دهد .( همیشه یک مشکل یا تعجب برانگیزی در تحقیق باشد که بگوئیم مساله ) مثلا" صبح ماشین را می خواهیم روشن کنیم ببینیم استارت نمی خورد یا روشن نمی شود . این می شود مساله  که چرا اینگونه شده ؟

بدا به حال جامعه ای که جای نورم با آنورمش  عوض شود !

3-   پاسخ به 6 کلمه استفهامی : چرا ( چرا لازم است انجام این پژوهش ؟)  چه کسانی – کجا- چگونه – چه چیزرا- چه زمان .

4-   تعریف مفاهیم : ما باید جنس ، نوع و امتیاز را در هر مفهومی بدانیم . ما دو وجوه داریم . وجوه اشتراک و وجوه افتراق .

جاهایی هم در مساله است که ما به آن می پردازیم می شود وجه تمایز .

مثال : مفهوم عام ( آموزگار – معلم – دبیر- مربی – مدرس – استادیار- دانشیار – استاد .

وجه اشتراک : همه یک کار انجام می دهند ( تعلیم و تربیت )

وجه افتراق : ( تفاوتها ) از نظر سواد . رتبه و ...

وجه تمایز : نقطه ای که هر کدام را از دیگری جدا می کند .

5-       منابع مساله : مساله را از کجا می گیریم ؟ ( منابع انتخاب مساله )

 1- گاهی خود محقق و تجربه اش منبع مساله است .

( مثلا" یک سئوال برایش پیش می آید . یک ناهنجاری می بیند . و... می رود دنبال جواب )

( به خاطر اشراف محقق به موضوع ، خود محقق می شود منبع )

3-       صاحبنظران و پژوهشگران .

4-       سازمانها و موسسات پژو هشی ( سازمان می گوید : مشکل من این است . مساله ما این است . پاسخ آن را بیابید .)

5-       مقایسه با شاخص ها .

6- ملاک های ارزشیابی مساله : چک لیست مان را تیک می زنیم . تا ببینیم مساله چه هست .

 ملاک های ارزشیابی مسئله 

ابتدا چک لیستمان را تیک می کنیم تا ببینیم مسئله چه هست ؟

۱- آیا مسئله ما امکان آزمودن و آزموده شدن را دارد ؟ به بیان دیگر آیا آزمون پذیر هست ؟

۲- آیا مسئله ما اهم است ؟ ( دارای اهمیت  است ؟(

۳- آیا توانایی لازم در مححقق وجود دارد در پرداختن به مسئله ؟ ( به عنوان مثال آیا محقق از توانایی جسمانی لازم برخوردار است تا به راحتی بتواند از پس مشکلات موجود بر بیاید ؟)

۴- آیا جرات لازم برای انجام پژوهش دارد؟ ( حرکت از سطح به عمق و پرداختن به عمق مسئله لازمه اش جرات ورزی است)

۵- محدودیت های اجرایی پژوهش را بشناسد ( آگاهی از واقعیت ها و محدودیت ها - به خصوص محدودیت های اجرایی و ... )

۶- آیا امکان دستیابی به اطلاعات مورد نیاز  وجود دارد ؟

۷- آیا زمان کافی وجود دارد برای تحلیل اطلاعات و دستیابی به مسئله ؟ ( بعضی مسائل باید در زمان خودش به آن پرداخته شود و اگر دیر شود موضوع لوث می شود.)

 مراحل اجرای تحقیق علمی :

۱- انتخاب موضوع تحقیق

۲- بیان مسئله

۳- پیشینه تحقیق ( ادبیات تحقیق)

۴- بیان گزاره های تحقیق ( مثل اهداف - سئوالها - فرضیه ها و(..

۵- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آنها

۶- تعیین ابزار یا ابزارهای اندازه گیری

۷- مشخص کردن جامعه تحقیق . نمونه و حجم تحقیق

۸- انتخاب روش تحقیق مناسب با هدفمان

۹-  جمع آوری داده ها و روش  جمع آوری داده ها

۱۰- تنظیم و تلخیص داده ها ( خلاصه کردن داده ها )

۱۱- تحلیل داده ها و استنتاج

۱۲- تدوین و تهیه گزارش تحقیق و انتشار و اشاعه آن ( اشاعه یافته ها)

فرضیه و ویژگی های آن :

پاسخ یا پاسخهای احتمالی به سئوال یا سئوالات :

ویژگی ها :

1-    برخلاف سئوال – فرضیه باید به شکل جمله خبری باشد .( مثلا" آیا بین هوش و تغذیه ارتباطی وجود دارد ؟ ( سئوال )

بین هوش و تغذیه ارتباط وجود دارد . ( فرضیه )

نکته : در پژوهشهای توصیفی خیلی با فرضیه کار نداریم . بیشتر با سئوال سرو کار داریم .

نکته : در مطالعات تحلیلی ما فرضیه داریم ( فرضیه را تست می کنیم و آزمون می کنیم )

2-    فرضیه باید عاقلانه و بخردانه باشد ( باید با دانش موجود و نظریه های موجود انطباق داشته باشد و مرتبط باشد )

3-    هیچ فرضیه ای  ثابت یا رد نمی شود . ( فرضیه آزمون می شود . ( نه باطل و نه ا ثبات ! ) )

4-    باید فرضیه بین متغیرها رابطه برقرار کند . ( حدس بزند رابطه بین دو تا متغیر را ) انتظار کلی محقق را از رابطه بین متغیرهای تحقیق بیان کند .)

5-    فرضیه ها  باید قابلیت تست را داشته باشند . ( بتوانیم فرضیه را آزمون کنیم ) یا ببینیم  با چه آزمون آماری می توان آنها را تست کرد .

6-    ما فرضیه 0 داریم که به آن 0H   می گوئیم . ( پوچ ) که در آن گفته می شود : مثلا" بین دو تا متغیر پژوهش ارتباط یا اختلاف معنی داری وجود ندارد .

7-    HI  می گوید بین دو تا متغیر یک اختلاف معنی دار آماری وجود دارد .

8-    ضرورت هماهنگی فرضیه با عنوان تحقیق ، اهداف و مسئله پژوهش .

مروری برمبحث موضوع  تحقیق 

ملاک های موضوع پژوهش :

1-    اولین مورد ، علاقه به موضوع تحقیق است و علاقه محقق به موضوع .

( پژوهش های سازمانی را باید به محقق  خارج از شرکت داد . چون محقق داخلی امکان سوگیری دارد و با طرفداری از سازمان یا اداره خود آمار غلط بدهد .)

2-    کوتاه و رسا بودن ( قسمت اصلی موضوع کوتاه باشد )

3-    مشکلی را از جامعه حل کند .

4-    به متغیرهای اصلی توجه شود .

5-    به صرفه باشد ( از لحاظ اقتصادی توجیه داشته باشد . با عدد و رقم بگوید اینقدر هزینه کرده ایم و اینقدر بدست آورده ایم )

6-    موضوع مورد نظر ، تحقیق پذیر باشد ( بسیاری از موضوعات انتزاعیات می باشد و ذهنی )

7-    دانش افزایی باشد . ( کپی برداری نکنیم . خودمان تحقیق کنیم و بر علم خودمان بیفزائیم )

پیشینه پژوهش :

 مراجعه به کتاب و کتابخانه ( هر سندی که جنبه نوشتاری دارد رسانه نوشتاری است  ) .

مزایای رسانه نوشتاری :

چرا در پیشینیه تحقیق به رسانه های نوشتاری مراجعه می کنیم ؟

1-    بسیار ارزان هستند نسبت به سایر رسانه ها .

2-    ماندگاری آنها بیشتر است .

3-    وقتی مطلبی نوشته می شود یعنی سندیت پیدا کرده است .

4-    به راحتی می شود حمل و نقل کرد ( حتی در جیب )

5-    کسی که مطلبی را می نویسد باید مطالعات زیادی داشته باشد .

6-    کتاب یا رسانه نوشتاری را می توانیم از آن خود کنیم . ( مثلا" زیر نکات مهم خط بکشیم . نت برداری کنیم . مطلبی داخل آن بنویسیم و ... )

-        شناخت ظاهری کتاب :

-        عنوان کتاب را بدانیم .

-        فهرست مطالب کتاب

-        شماره استاندارد بین المللی کتاب ( شابک )

-        نام نویسنده یا مولف یا مترجم

-        سال انتشار و تعداد دفعات چاپ

-        شمارگان یا تیتراژ کتاب

-        تورق ( ورق زدن ) کتاب . ( نگاه اجمالی به کتاب )

کتابخانه :

با سه راه معمولا" کتابخانه ها را بازیابی می کنیم .

1-    موضوع

2-    عنوان اثر یا کتاب

3-    نویسنده ( یا پدید آورنده ) ( ممکن است نویسنده باشد یا مترجم و یا مولف )

1-    نشریات :

طیف وسیعی دارد . فصلنامه – ماهنامه – هفته نامه – روزنامه – گاهنامه و .....

-        نمایه موضوعی نشریات : نشریات بر مبنای موضوع – نویسنده – مقاله و ... تقسیم بندی شده است .

2-    پایان نامه ها و رساله های دانشجویی .

3-    پژوهش ها و طرح های تحقیقی .

4-    بروشورها – پوسترها- کاتالوگ ها ( اگر منبع آن مشخص باشد می توان آن را یک سند محسوب کرد )

5-    مراجعه به مراکز علمی و پژوهشی و سازمانها و موسسات مرتبط با موضوع .

( کتابخانه دانشگاه تهران – ملی و مجلس و کتابخانه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، منابع بسیار خوبی دارند و به راحتی می توان اطلاعات بسیار خوبی بدست آورد . )

( سفارتخانه ها به عنوان منبع اطلاعات ، مکانهای بسیار خوبی هستند و اطلاعات خوبی در اختیار محقق قرار می دهند .)

6-    سرچ رایانه ای و اینترنت و شبکه جهانی .

مروری بر نکات کلیدی مربوط به ادبیات تحقیق :

1-    کلید واژه : ( کلید واژه های پژوهش باید معلوم باشد . – با توجه به موضوع ، چند تا کلید واژه ( نهایتا" 5 تا ) داشته باشیم . )

2-    عادت به یادداشت برداری کردن : ( متاسفانه در ایران فرهنگ نوشتاری بسیار ضعیف است . نه خوب می نویسیم . نه خوب از نوشته های دیگران استفاده می کنیم و نه خوب می خوانیم . )

3-    فیش برداری موضوعی : ( یادداشت برداری منظم )

4-    استفاده از کتابنامه های موضوعی و اسناد اصطلاح شناسی : ( کتابنامه های تخصصی داریم که گاها" ناشر خود تهیه و منتشر می کند و یا خود محقق آنها را تهیه می کند .)

( در هر موضوعی که بخواهیم به عنوان پیشینه کار کنیم  هر کدام اصطلاح های خاص خود را دارد مثلا" : بزه – جرم و ... هر کدام معنی خود را دارد و استفاده از کتابهای اصطلاح شناسی در رسیدن به معنی آنها ، به ما کمک می کند .)

5-    لزوم امانت داری : ( در نقل مطالب باید امانت داری کنیم و امین باشیم و نام منابع را نیز ذکر کنیم )

6-    ضرورت ثبت و ضبط اسناد : ( عکس ، نمودار ، جدول و... را نگهداری کنیم . )

( درج ضمایم در انتهای تحقیق مهم است . – یعنی همان پیوستهای  تحقیق – ( جدول ، نمودار، عکس و ... را در آخر تحقیق می آوریم .  – ( حتما" باید آنها را ذکر کنیم )

در یک نظر سنجی جهانی ( از مردم کشورهای مختلف ) پرسیده شد :

" نظر صادقانه خود را در مورد کمبود غذا در سایر کشورها بگوئید ."

هیچ کس به این سئوال پاسخ نداد . به نظر شما چرا ؟ ؟

ادبیات تحقیق  ( پیشینه پژوهش ) :                            پیشینه نظری

                                                                                      پیشینه عملی ( پژوهشی )

پیشینه نظری  : جنبه آکادمیک دارد – اگر در یک تحقیق پیشینه نظری را بررسی کنیم خیلی کامل و جامع است .

پیشینه عملی : پژوهشهایی که در مورد یک موضوع انجام می شود . - خلاصه و یافته اش مشخص است . -

3 نوع نگرش در مورد ادبیات تحقیق :

1- نگرش میکرو سکوپیک یا خرد نگر : جزئیات را مشاهده می کند .

2- نگرش ماکروسکوپیک یا کل نگر : ( گشتالتی ) مسائل بزرگتر را مورد بررسی قرار می دهد .

3- نگرش سیستماتیک یا نظام مند : در نگرش نظام مند ، عناصر را جدا جدا بررسی نمی کنند . بلکه  اجزاء را در ارتباط با کل بررسی می کند . ( ترکیبی از نگرش 1و2 )

-        سیستم : مجموعه و منظومه ای از عناصر و اجزاء که برای رسیدن به هدف و اهداف مشترکی در تعامل و ارتباط با یکدیگر هستند . ( مثل ساعت )

مروری بر مبحث خطاهای هاله ای ( در پژوهش ) :

هر عاملی که در قضاوت ، ارزشیابی ، ودر نظرمان ( در مورد هر موضوعی   ، - بغل دستی ، معلم ، شاگرد ، فرادست ، فرو دست ، دولت ، کتاب و ..... ) ما را به خطا بکشاند به آن خطای هاله ای می گویند .

چرا ما دچار خطاهای هاله ای می شویم ؟  معمولا" اینگونه است که :

                             - "   انسان موجودی ناشناخته است "  -

1-    ماهیت پدیده های انسانی است  . ( هر جا که ما با انسان سر و کار داریم ، به دلیل ماهیت انسانی بودن پدیده ،

الف ) دیریاب بودن پدیده های انسانی ( انسان دیر به فهم یک موضوع می رسد مثلا" بعد از فوت یک فر می فهمیمم آدم خوب یا بدی بوده و ...

ب ) بسیار پیچیده اند . ( ترکیب مضاعف وجود دارد در پدیده های انسانی . ( مثلا" یک نفر به ظاهر دارد به حرفهای طرف مقابلش گوش می دهد اما در واقع به موضوع دیگری فکر می کند و اصلا" به حرفهای طرف مقابل گوش نمی کند و...

ج : تدریجی بودن ( پدیده های انسانی تزریقی نیستند ( از – به ) نیست ) تدریجی است . مثلا" کنترل جمعیت ، به همین زودی اجراء نمی شود برنامه طولانی مدت می طلبد . حداقل باید 15 سال بگذرد تا نتیجه ، دیده شود .

د: معما وار بودن پدیده های انسانی ( مثلا" : آخرش نفهمیدم حافظ چه گفت . ابوعلی سینا که بود و یا چه گفت و ...

پرهیز از مطلق گرایی و جزم اندیشی . نباید بگوئیم  حتما" اینگونه است . گفته ها نباید قاطعانه باشد و باید گفته شود احتمالا" .

2-    سوگیری ها و حب و بغض ها : دوست داشتن ( حب ) ، نفرت ( بغض ) – مشتبه شدن امر به فرد ، نام خوب ، عنوان خوب ، قیافه خوب و ... اگر باعث حب و بغض شود خطای هاله ای است .

( سابقه ای که یک نفر در مورد یک موضوعی دارد می تواند در قضاوت فرد اثر بگذارد ( پیشینه خوب یا بد )

3-    منافع فردی یا سازمانی :  ( به خاطر منافع فردی ، یا منفعت سازمانی و ... اظهار نظر مثبت یا منفی انجام دادن ) مثال : موضوع جمعیت در ایران : ( ثبت احوال یک رقم را اعلام می کند . مرکز آمار رقمی دیگر – آموزش و پرورش یک عدد می گوید ، وزارت بهداشت و درمان یک عدد دیگر ) 

4-    خطاهای مربوط به احساس و ابزارهای شناختی انسان : ( چوب در آب طبق قانون انکسار شکسته دیده می شود و وقتی چوب را از آب بیرون بیاوریم چوب سالم است . ( خطای حس 

خطای هاله ای )  -  پدیده سراب ( خطای حسی )  - دو ماشین کنارهم ، یا دو قطار کنارهم ، وقتی یکی حرکت می کند ، احساس می شود آن دیگری به عقب برمی گردد و .....

- خطای مویر لایر

( خطای حسی )

فکر می کنیم خط ها کوتاه و بلند است و ...

5-    مشکلات ارتباطی ( کلامی یا غیر کلامی )

اینکه فرستنده پیام نارساست . مثلا" لهجه اش – گویش اش – نوع بیانش و ...

گیرنده : مثلا" مشکل جسمی دارد . گوش اش نمی شنود و ...

مجموعه عواملی چه در فرستنده ( بخشی در پیام ) و بخشی در گیرنده و بخشی مربوط به وسیله ارتباطی و محیط نیز می تواند اختلال ایجاد کند و فرد را دچار خطای هاله ای کند .

- غیر کلامی ( مثل حالات چشم  ( چشم سیگنال قوی در ارتباطات ) – حرکت انگشتان دست – تکان دادن سر و... هرکدام در فرهنگها نماد مختلفی دارد .

- کژ تابی های زبان ( خصوصا" زبان فارسی – چون لغات بیگانه بسیاری در آن وجود دارد .)

مثال : تیمور لنگ هنری به جز کشتار مسلمانان نداشت .     ....  آیا کشتن افراد نوعی هنر است ؟

(کسبه محترم ) : من در این معامله سودی به جز ضرر نبردم .

6-    L.C. U ( واحدهای تغییرات زندگی ) : بیماری ( یک واحد تغییر زندگی است )

7-    انواع مغالطات : مثل گزینه و گزاره های متناقض نما . مواردی که اینگونه بیان می شود : سرشار از تهی  - روشن تر از تاریکی – دولت فقر .

-        فردی می گوید : مردم شهر ، - همه در این شهر دروغ می گویند . ( باید گفته شود مگر ممکن است همه دروغ بگویند و فقط یک نفر راست بگوید .)

8-    قیاس : از کل به جزء رسیدن . مقایسه کردن .

روشهای جمع آوری اطلاعات :

1-    مشاهده : شاید قدیمی ترین ، با سابقه ترین و متداولترین روش گردآوری اطلاعات است . (   افتادن سیب از درخت کشف جاذبه زمین توسط نیوتن )  - گاهی منجر به پیدایش نظریه ها و قوانین مهم و بزرگ می شود .

در پژوهش های توصیفی ، تجربی و قوم نگاری ، مشاهده  حرف اول را می زند .

-        مشاهده امور مادی به مراتب آسان تر و بسیط تر از رفتار انسان است .

نکات کلیدی در خصوص مشاهده :

1-    مشاهده فقط دیدن صرف نیست . ( مشاهده = با دیدن نیست  ) دقت و هدفمند بودن مهم است . اگر دقت نباشد می شود نگاه کردن . نگاه کردن به انسانها – ساختمانها و ...

2-    موضوع مورد مشاهده به دقت تعریف شود ( مثلا" منظور ما از این مشاهده چیست ؟ )

3-    تلاش برای ثبت و ضبط موردی که مشاهده کرده ایم . ( چون ذهن فرار است و به فراموشی سپرده می شود )

الف ) نت برداری و یادداشت برداری .

ب ) استفاده از ابزارهای ثبت و ضبط ( دوربین – تلفن – کورنومتر – نورسنج – ضبط – موبایل – آنالیزور فوتبال – بازبینی فیلم های ورزشی و فیلم های دیگر و ... )

4-    لزوم توجه به پیچیدگیهای مربوط به مشاهده رفتارهای انسانی ( ما رفتارهای طبیعی داریم و رفتارهای تصنعی . رفتارهای طبیعی قابل قبول تر است ( مثلا" وقتی می خواهیم عکس بگیریم وقتی بدون اطلاع باشد طبیعی تر است . اما وقتی اعلام می کنیم می خواهیم عکس بگیریم همه ژست می گیرند و حالتها وعکس مصنوعی می شود .)

5-    استفاده از چک لیست ها و مقیاس های درجه بندی برای نظام بندی داده های حاصل از مشاهده : ( باید در مورد یک موضوعی چک لیست داشته باشیم – موارد را تیک بزنیم و...

نظام بندی کنیم . مثلا" فوق العاده – عالی – خوب – متوسط – رضایتبخش – ضعیف – خیلی ضعیف .

درجه بندی : همیشه – غالبا" – گاهی – به ندرت – هرگز .

6-    جدا کردن مقوله تعبیر و تفسیر از خود مشاهده . ( بدون در نظر گرفتن انتظارات مشاهده گر باشد . )

مثلا" ببین دختره چه جوریه !

( زبان توصیف گزارش است . زبان تحلیل ستایش و مدح و ( لعن و نفرین ) است

7- تلاش برای بدور بودن مشاهده از خطای هاله ای .

2-    مصاحبه : در واقع پرسشنامه شفاهی است .

محاسن و مزایای مصاحبه :

 1-  یکی از محاسن مصاحبه ، حالت تعاملی بودن است ( دو سویه است )

2-    بیشتر افراد دوست دارند حرف بزنند تا بنویسند .

3-    آزادی عمل مصاحبه گر در طرح سئوالات موردی و اقتضایی .

معایب مصاحبه :

1-    مصاحبه کار بسیار تخصصی و ماهرانه ای است و توصیه نمی شود .مگر فرد متخصص این امر ، مصاحبه کند .

2-    وقت گیر است . یک مصاحبه خوب به زمان خوب نیازمند است .

3-    معلوم نیست چقدر جوابها درست و منطقی است . چقدر ارزش دارد و چقدر صحت دارد و چه میزان می شود به آن تکیه کرد .

نکات کلیدی در مورد مصاحبه :

1-    ایجاد رابطه عاطفی .( اگر با یک فرد رابطه عاطفی ایجاد نشود اعتماد نمی کند و اطلاعات نمی دهد ).   ( ایجاد اعتماد و اطمینان و جلب همکاری )

2-    در نظر گرفتن سطح مخاطب ( مخاطب شناسی ) ( سن – سواد – تحصیلات – جنس – مبنای قومی و ...

سن ، مثلا" به یک آدم 20 ساله اشتباهش را راحتر می توان متذکر شد تا فردی 60 ساله که سالها کاری را انجام می داده ( اشتباه ) اما به تصور خود ، درست بوده و هست !

3-    هدفمند بودن مصاحبه ( مصاحبه زمینه ای برای تعارف و درد دل و ... نشود . باید به اصل مطلب پرداخت . سئوالها به ترتیب و هدفمند پرسیده شود .)

4-    اطمینان از محرمانه بودن مطالب جلسه : ( یکی از کارهای غیر اخلاقی در مصاحبه ، ضبط کردن اطلاعات و صحبت ها بدون اطلاع مصاحبه شونده است )

5-    ثبت و یادداشت نکات مهم مصاحبه .

پرسشنامه :

اگر خوب تهیه شود و خوب اجرا شود مناسبترین و مفید ترین وسیله جمع

آوری اطلاعات است .

نکات مهم درمورد پرسشنامه :

1-               هدف ما از تهیه پرسشنامه معلوم باشد – هدفمند باشد – بدانیم دنبال چه

مطلبی هستیم .

2-    رعایت اصل مخاطب فهمی ( مخاطب شناسی ) بسیاری از مشکلات مربوط به ابزار

جمع آوری اطلاعات است و نشناختن مخاطب .( برای چه کسی این پرسشنامه تهیه می شود .)

سن عامل مهمی است در تهیه پرسشنامه( مثلا" پرسشنامه برای بچه های 8 ساله است یا

یک فرد25 ساله )

جنس – شغل – پیشینه و... از عوامل مهم برای تهیه پرسشنامه است .

پیشینه ( فرهنگ – زبان – دین و ... )

مثلا" فردی که به علت ناراحتی قلبی به دکتر قلب مراجعه کرده دکتر ابتدا باید از دکتر عمومی
( پزشک خانوادگی ) پیشینه بیماری اورا جویا شود وسپس به معالجه وی بپردازد.

3-  پرهیز از اطناب ممل ( طول و تفسیر دادن به موضوع تا جائی که باعث ملال و خستگی  و سردرد مخاطب شود ) و ایجاز مخل ( مطلب آنقدر کوتاه و مختصر است که اصلا "مفهوم نیست و باعث سردرگمی و اختلال می شود)

4-    صحت اجراء : مثلا" محقق از  800 تا پاسخنامه 160 پاسخنامه سفید دریافت کرده

.این آمار مشخص می کند که دراین پرسشنامه صحت اجرا خوب کنترل نشده است .

یا مثلا" محقق 500 تا پرسشنامه به مکان یا مکانهای مشخص ارسال می کند و 200 تا از

پاسخنامه ها را دریافت نمی کند . این مطلب موید این مطلب است که صحت اجرا به خوبی و درستی انجام نشده است .

مطلبی که در صحت اجرا مهم است بهینه بودن شرایط و موقعیت است .

مثلا" یادگیری ، در چه شرایطی دارد صورت می گیرد؟

مطلبی که داریم بیان می کنیم در چه شرایطی می گوئیم ؟ آیا زمانش مناسب است ؟ و ...

پرسشنامه را در چه شرایطی بین مخاطبین جشنواره  توزیع کرده ؟ به عنوان مثال توزیع پرسشنامه در پایان جشنواره خوب نیست .

5- شکل و ساختار پرسشنامه : ساختار   مقدمه و عنوان داشته باشد . درابتدا یک سلام و

احوالپرسی کوتاه . سپس به اندازه یک پاراگراف توضیح بدهیم که هدف از تهیه این

پرسشنامه چیست .

اطلاعات جمعیت شناختی ( سن – جنس – تاهل و تجرد – مدرک تحصیلی )

 مثلا" از 1000 نفر n  نفر مرد وn نفر زن بوده  یا شاغل بوده و ...

-       نمونه مقیاس لایکرت (که ساختارش 5 گزینه ای است)

-       ضعیف  - متوسط  - خوب  - خیلی خوب  –عالی   

6-         استفاده از کلمات گویا ، واضح ، درست و قابل فهم : ( نقطه مقابل می شود کلمات مبهم و چند پهلو )

مثلا" سئوال آیا ازدواج کرده اید ؟ بله   خیرغلط است . چون امکان دارد فرد ازدواج کرده باشد اما طلاق گرفته است .

7-    سئوالات قابلیت استخراج و طبقه بندی داشته باشد .( بتوان آنها را طبقه بندی کرد . مثلا" 20 تا سئوال داده اما درهم و برهم .)

- پرسشنامه ای که نظم وترتیب و طبقه بندی منظم ندارد اصولا" پرسشنامه خوبی نیست .

8-         اجرای آزمایشی در نمونه های کم برای رفع اشکالات احتمالی : ( در نمونه های

کوچک به راحتی  می توان اشکالات احتمالی را برطرف کرد. حتی از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است . )

اما اگر طرح بزرگ باشد و آزمایش هم نشده باشد ممکن است در زمان اجرا با مشکل

مواجه شویم .

-       اعتبار سنجی پرسشنامه ( آلفای کروبناخ ) میزان اعتبارپرسشنامه را مشخص می کند .

انواع پرسشنامه :

1-               بسته پاسخ ( محدود )

2-               باز پاسخ ( نا محدود )

بسته پاسخ : فقط علامت می زنیم . بلی – خیر

اصلا" – هیچوقت  (محقق تکلیف پرسشنامه را تعیین می کند . )

درمیان 4 دریا تخته بندم کرده ای       باز می گویی که دامن تر نکن هوشیار باش ! 

باز پاسخ : تشریحی است .

هر چه می خواهی دل تنگت بگو !

مروری بر گامها و نکات مورد توجه در ارائه گزارش ( کار عملی )

1-                           روی جلد ( عنوان کار- فرد یا افرادی که کار راانجام داده اند . مربوط به چه درسی است

مکان و زمان – واحد دانشگاه – مدرس – مقطع تحصیلی)

2-                           بسم ا... و تقدیر و تشکر

3-           فهرست مطالب - مقدمه ( ورود به بحث – اهمیت و ضرورت و دلایل پرداختن به این موضوع و هدف از تحقیق )

4-                           تعریف دقیق موضوع مورد بررسی ( مسئله شناسی  )

5-                           روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات

6-                           پیشینه ( دیگران چه کار کرده اند در مورد این موضوع .)

7-                           مشروح کار( تنه اصلی کار ) ( کلید واژه ها نیز در این مرحله آورده می شود .)

8-                           یافته ها و نتایج تحقیق

9-                           جمع بندی ( خلاصه بحث و یافته ها )

10-                      منابع – ماخذ و مراجع .

11-                      ضمایم و پیوستها ( نقشه – جدول – سند تاریخی- پرسشنامه – مصاحبه و...)

4- آزمون ها :

( پرسشنامه ها ) یامحقق آن را ساخته یا استاندارد ( آزمون )

نگرش سنجها – رغبت سنج ها – هوش و استعداد تحصیلی و...

مثلا" برای انجام تست افسردگی      استفاده از تست بک ( افسردگی ) ( تست 21 گزینه ای

که یک پرسشنامه استاندارد است )

5-    اسناد و مدارک :

می تواند مکتوب باشد . ( کاغذ – لوح کاغذی – چرمی – گلی – سنگی و...

حتی می تواند تصویری باشد . عکس ها – نقشه ها ...

می تواند فیزیکی باشد . مجسمه ها – بناها و ...

مروری بر روشهای تحقیق : مراجعه شود به برگه جدول شماره 1

جامعه و نمونه آماری :

به تمام افراد و اشیایی که تحقیق بر روی آنها انجام شده و نتایج به آن تعمیم داده می شود

جامعه آماری می گوئیم .

مثال : کلیه نشریات منتشره در فاصله 6 ماهه دوم 86 .

کلیه بیماران قلبی بستری در بیمارستان مهر در بهار 85 .

( کلیه  یعنی        جامعه آماری )

نمونه و حجم آن : در جایی که تعداد جامعه امان بزرگ است و نمی توانیم سرشماری کنیم نمونه می گیریم .

انواع روشهای نمونه گیری و حجم آن :

1-  نمونه گیری تصادفی ساده : به صورت کاملا" تصادفی قرعه کشی می کنیم ( مثلا" ده هزار نفر جامعه آماری ما است . بصورت کاملا" تصادفی تعداد حجم مورد نیاز را مطابق حجم نمونه انتخاب می کنیم . همه اعضای جامعه آماری شانس برابر در حجم نمونه گیری دارند . ( اعضای جامعه ( واحد نمونه گیری ) فقط شامل انسانها نمی شود

. شامل : حیوانات ، اشیاء ، بیماری و...)

مثلا" بررسی یک بیماری خاص در حیوانات

2-    نمونه گیری نظام مند : ( سیستماتیک ) . حجم نمونه را انتخاب می کنیم ( مثلا"

40 نفر ) N   معلوم است . مثلا" کل جامعه آماری 400 نفر است .40 را تقسیم بر 400 می کنیم = 10

سپس به صورت نظام مند نمومه ها را انتخاب می کنیم .

مثلا" ...-64-54-34-24-14

3-  نمونه گیری طبقه ای : در مواقعی از آن استفاده می کنیم که اعضای جامعه آماری ما ، خودش از طبقات مختلفی تشکیل شده باشد .

مثلا" مدرک تحصیلی جامعه آماری را می خواهیم بررسی کنیم . بی سواد . نهضت . ابتدایی . راهنمایی . و ...

4-    نمونه گیری خوشه ای : در جایی که جامعه آماری نسبتا" وسیع باشد از نمونه

گیری خوشه ای استفاده می کنیم .از کل به جزء می آئیم .

مثلا" اگر موضوع مدرسه است . بخشی از مدارس را انتخاب می کنیم- بخشی از کلاسها – بخشی از دانش آموزان را انتخاب و پرسشنامه بدهیم )

چند نکته کلیدی در مورد مباحث آماری :

1-         از شاخص درصد استفاده می کنیم .  100×f/n  ( تعداد فراوانی تقسیم بر تعداد کل × 100 )

از شاخص درصد معمولا" بهتر است در جایی استفاده که N   بیشتر یا مساوی 100

است . اگر غیر از این باشد شاخص درصد مناسب نیست . ( اگرn   کمتر از 100 باشد خوب نیست چون به لحاظ آماری ثبات ندارد .)

60=n                42=f      70 = 100× 60÷42

60=n       43=f      66/71 = 100×60÷43            7/71

2-         در حالت نورمال ( طبیعی – با قاعده – هنجار ) 3 تا از شاخص های مرکزی (

میانگین – میانه و مد ) بر هم منطبق  هستند . اگر منطبق نباشد منحنی ما ، کجی مثبت یا کجی منفی دارد .

 اگر میانگین بیشتر از میانه باشد کجی مثبت است .

اگر میانگین کمتر از میانه با شد کجی منفی است .

انواع مقیاسهای اندازه گیری

1-         مقیاس اسمی :فقط برای نامگذاری اشیاء یا افراد استفاده می شود . بنابراین

مقیاس وسیله ای است برای مقایسه کردن و شاخص  ( خط کش و مشخص کننده )

نمی توانیم حکم به بیشتری ، کمتری ، خوبی ، بدی و ... بدهیم .

شماره پیراهن ورزشکاران ( یک نفر شماره 8 است . یکنفر 2 ، یکنفر 20 و ...  در

واقع این شماره ها فقط برای نامگذاری است .)

گروههای خونی ،( a . b.ab.o ) هیچکدام مقدم بر دیگری نیست و بر دیگری فضیلت ندارد .

-        شماره پلاک خانه ها ، کد ملی ، شماره حساب بانک و پلاک ماشین ها و... همگی از مقیاسهای اسمی است .

2-         مقیاس ترتیبی : ( رتبی ) رتبه ای است . مرتبه دارد . داده های ترتیبی هستند .

مثل نفرات برتر کنکور . یا نفرات اول تا 50 مسابقات و ...

3-        مقیاس فاصله ای نسبی :

هنجار محور

ملاک محور

هنجار همیشه مقایسه می کند با جامعه

ملاک محکم ایستاده با جامعه کار ندارد

مثال :  آزمون استخدامی ، مثلا" می گوید حداقل 40% کسانیکه جواب صحیح داده

اند.دیگر نباید تغییری ایجاد کرد  و باصطلاح بالا و پایین کرد و مثلا" در آزمون بعدی کسانیکه زیر 40% جواب صحیح به سئوالات داده اند را دوباره در آزمون بگذارند .

-        حدنصاب : برای رای گیری در جایی گفته می شود اکثریت . که می شود 1+2/1

درجایی دیگر ( مثلا" برای تعیین خطوط مرزی که بسیار مهم است می گویند ملاک 5/4 یا 4/3

بین عددهای ما فاصله وجود دارد اما به طور نسبی . ما صفر مطلق یا صفت مطلق

 نداریم .مثلا می گوئیم صفر درجه . اما منظور صفر ریاضی نیست ( نسبت به عدد بالا و پایین صفر است . ما صفر مطلق نداریم .)

-        مقیاسهایی که با قبل و بعد خود مقایسه می شوند عنوان نسبی می گیرند .

4-         مقیاس یا داده های مطلق : دقیق ترین و عمیق ترین نوع مقیاس است . اینجا صفر مطلق معنی دارد .

مثلا" در خط کش صفر داریم . ( از صفر شروع می شود )

درآمد و ....

۳) شرح روش های پایایی پرسشنامه

جهت دانلود فایل ppt اینجا را کلیک کنید