جزوه پیشنهادی درس روش تحقیق!!!!

منابع و مراجع :

1- روش تحقیق در علوم تربیتی   جان بست . ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی . انتشارات رشد .

2- روش تحقیق در علوم اجتماعی – دکتر باقر ساروخانی . انتشارات کیهان سابق .

3- روشهای پژوهش در علوم رفتاری . دکتر علی دلاور . پیام نور . انتشارات بعثت .

عناوین سرفصلهای درس روش تحقیق

1-       بحث منابع اطلاعاتی

2-       مفاهیم و اصطلاحات پایه ای تحقیق ( ترمینولوژی ) متغیرها

3-       انتخاب مسئله و بیان فرضیه

4-       پیشینه تحقیق

5-       جامعه و نمونه

6-       مروری بر روشهای تحقیق

7-       مروری بر ابزارهای روش تحقیق

8-       مروری بر آمار استنباطی و توصیفی

9-       گزارش تحقیق

10-  خطاهای هاله ای

الف :منابع اطلاعاتی انسان :

1-   تجربه : اولین منابع اطلاعاتی بشر ، تجربه است . ( تجربه = مواجه شدن با پدیده ) الزاما" ربطی به سن ندارد . هرچقدر بیشتر با یک پدیده روبرو شود ، تجربه حاصل می شود .

آنان که به تجربیات دیگران بی اعتنا هستند ، اشتباهات را از نو تکرار می کنند .

2- استدلال قیاسی:     دلیل خواستن . دلیل جستن . گواهی خواستن .

از کل به جز ء رسیدن . قیاس همیشه حجیت ندارد . همیشه همه مقایسه ها درست از آب در نمی آید . مثلا" هستی ( دنیا ) کل است و انسان جزئی از این کل .

3-  استقرا ء : بر عکس قیاس است . از جزء به کل رسیدن است . ( برای به کل رسیدن چند تا مثال می زنیم . روش را انجام می دهیم تا به حکم کلی برسیم . )

مثال : مشت نمونه خروار است . ( از مصادیق به کل می رسیم )

4-    صاحبنظران : منابع اطلاعاتی هستند ( اجماع متخصصین مد نظر قرار گیرد و نظر بدهند )

-       امور تخصصی دموکراسی پذیر نیستند )

5-   روش علمی : ( روش حل مسئله – روش جان دیوئی )

 1- احساس مشکل و برخورد با مشکل و مسئله

 2- تعریف ، تعیین و تحدید مسئله ( محدود کردن مشکل )

3- صورت بندی فرضیه و ارائه راه حل های ممکن

4- استدلال قیاس

5- آزمون فرضیه ( تست کنیم فرضیه امان را )

6-      حل مسئله یا مشکل .

ترمینولوژی درس روش تحقیق

موضوع درس ، اینکه هر کلمه ای چه معنی ای دارد . آیا واقعا" معنی آن با موضوع آن یکی است یا خیر ؟

مثال : کلمه استعمار ، به معنی طلب عمران و آبادانی کردن است .اما بعدها موضوع و معنی آن عوض شد و تحت سلطه تعبیر شد .

گریه : گریه حاصل از غم  یا گریه حاصل از خوشحالی  این دو با هم متفاوت است .

نهایتا" اینکه سرنوشت  لغات و واژه ها بسیار عجیب و غریب است .

کلمه تحقیق : که به صورت های مختلف بیان می شود . مثلا" : آمده بودند برای دختر فلانی تحقیق !

علی آقا ، آمده بودند در محله را جع به شما تحقیق !

یا گفته می شود : برای وقوع حادثه یا سانحه ، گروهی تشکیل شد برای تحقیق این امر و علت آن و ...

برای تحقیق تعاریف مختلفی ارائه شده است .

تحقیق : بر وزن تفعیل یعنی بررسی – حقیقت یابی – مطالعه و گاهی به معنای درست کردن کاری

در تعریف علمی می گوئیم :

کوششی منظم که به منظور پاسخگوئی به یک یا چند سئوال انجام می شود . در روش علمی دنبال حل سئوال یا مسئله هستیم .

تحقیق در درست ترین شکل خود ، واجد دو شرط است .

1-       اعتبار درونی

2-       اعتبار بیرونی

در اعتبار درونی ، عوامل مزاحم را کاهش می دهیم . کنترل دقیق می کنیم .

در اعتبار بیرونی ، نمونه گیری صحیح انجام می دهیم . قابلیت تعمیم را انجام می دهیم .( می توان برای کار دیگران نسخه نوشت )

ویژگی و هدف تحقیق :

1-   مبنایی ( بنیادی ) کاری به نتیجه ندارد . می گویند برای گسترش علم کار می کنیم . ترویج علم منظورشان است . دوستدار دانش هستند . ( به این تحقیق ها ، تحقیق ناب می گویند . ) بر اساس علایق علمی محقق ، تحقیق انجام می شود .

2-   کاربردی :کاربرد دارد . کاربرد این یافته تحقیقی در حل یک مسئله است که مشکلی را حل کند . ( توصیه ارائه می شود . پیشنهاد می شود که مثلا" دستگاهها و سازمانها و کلا" مخاطبین از آن استفاده کنند )

بر اساس احتیاج تحقیق صورت می پذیرد .

3-   علمی : یا اقدام پژوهی . بررسی و تحقیق که عملی است . ( یک مرحله از کاربردی جلوتر است . می رود به سمت حل مسئله )

متغیر :

نقطه مقابل ثابت است . چیزی که تغییر می کند . ( مثلا" وزن انسان تغییر می کند . درجه حرارت تغییر می کند . )

تعریف علمی متغیر :

مفهومی که به آن عدد یا ارزش ( صفت ) اختصاص داده می شود . مثلا" میز قهوه ای . میز سفید . ( سفید و قهوه  ای متغیر هستند . عوض می شوند . مثلا" آبی . سیاه . سبز و... )

انواع متغیرها :

1-   متغیر مستقل : ( متغیر محرک یا درون داد ) متغیری است که دست محقق است . می تواند آن را کم و زیاد و یا دستکاری کند و اثر آن را در  چیز دیگری ببیند . )

2-   متغیر وابسته : ( برون داد) از طریق متغیر مستقل که به وسیله محقق انتخاب ، اندازه گیری و دستکاری می شود متغیر وابسته را تبیین می کنیم . متغیر وابسته ، متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آم معلوم شود .

 تمرین :

   مستقل                                                      وابسته

روش آموزش جدید به کار می بریم   ...         بررسی تاثیر پیشرفت علم

تاثیر جوی عاطفی والدین ...                           بر پیشرفت تحصیلی فرزندان

تاثیر تغذیه صبحگاهی...                                     بر یادگیری دانش آموزان
بررسی سبک مدیریت ....                                  با افزایش کارایی کارکنان

3-       متغیر کمی : دو تا ویژگی دارد . ( متغیری است که با عدد نشان داده می شود )

1-       قابل مقایسه است . مثلا" 4 و 5 را با هم مقایسه می کنیم .  4 کمتر از 5 است .

2-   قابل توزین هستند . ( اندازه گیری  می شود با ابزار مشخص . ) اگر می گوئیم وزن .می توانیم با ترازو وزن کنیم . یا قد را با متر می توانیم اندازه بگیریم .

انواع متغیر کمی :

الف : گسسته : ( جدا جدا )قابل تفکیک هستند . از نوع تعداد هستند . مثلا" می گوئیم چند نفر در کلاس حضور دارند ؟ 35 نفر .5/35 نداریم !

ب : پیوسته : واحدهای بینابین دارند . مثلا" می گوئیم 5/2 کیلو . ساعت 10:40 دقیقه .

4-   متغیر کیفی : کیفیت صفات را با آن اندازه گیری می کنیم و تعیین می نمائیم . مثلا" می گوئیم : خیلی خوب . نامناسب . ضعیف .

5-       متغیر دو ارزشی :مثلا: مذکر و مونث .   شهری و روستایی .   مرگ و زندگی

6-       متغیر چند ارزشی :سطح تحصیلات . مقاطع تحصیلی . بهره هوشی .

7-       متغیر کنترل :به متغیری گفته می شود که تاثیر آنها بر متغیر وابسته ، توسط پژوهشگر حذف یا خنثی می شود .

مثلا" پیشرفت تحصیلی دانشجویان ( وابسته ) با امکانات فضای آموزش مناسب (  مستقل )

بقیه عاملها را خنثی یا حذف می کند تا فقط به این موضوع بپردازد و فقط این یک عامل را بررسی کند .

تمرین :

-       میزان مطالعه کتاب در بین دانشجویان روابط عمومی .. متغیر کمی نوع پیوسته .

-       سن دانشجویان کارشناسی روابط عمومی در دوره کارشناسی ... متغیر کمی پیوسته .

-       تعداد مکالمات تلفنی کارکنان اداره راه اداری ... متغیر کمی گسسته .

-       تعداد نامه های واصله به دبیرخانه سازمان صدا و سیما ... متغیر کمی گسسته .

-       تعداد بیماران مراجعه کننده به کلینیک ... متغیر کمی گسسته .

-       وضعیت تاهل دانشگاه تربیت مدرس ... متغیر کیفی

-       رنگ اتومبیل های  موجود در نمایشگاه ماشین ... متغیر کیفی

-       درآمد دانشجویان رشته روابط عمومی در دانشگاه ... متغیر کمی پیوسته .

مساله :

مساله را می توان  اولین گام در پژوهش دانست .

در مورد مساله باید حدود و ثغور آن معلوم شود . مساله یک جمله سئوالی است که می پرسد چه رابطه ای بین دو یا  چند متغیر وجود دارد .

مساله فاصله بین مطلوب و موجود است .

چند موضوع را در مورد مساله  باید رعایت کنیم .

1-   تحدید و تعیین مساله : ما دقیقا" باید مساله را مشخص کنیم .( دایره مساله یا مشکل محدود باشد . چون اگر محدود نباشد مساله را نمی توان به نتیجه رساند . حدود و ثغور مساله باید تعیین شود . البته موضوع نباید آنقدر کوچک شود که به یک مساله پیش پا افتاده تبدیل شود که ارزش تحقیق نداشته باشد )

2-   بی تعادلی مساله : مساله خروج از نورم و یک نوع بی تعادلی را مشخص می کند . انحراف استاندارد را نشان می دهد .( همیشه یک مشکل یا تعجب برانگیزی در تحقیق باشد که بگوئیم مساله ) مثلا" صبح ماشین را می خواهیم روشن کنیم ببینیم استارت نمی خورد یا روشن نمی شود . این می شود مساله  که چرا اینگونه شده ؟

بدا به حال جامعه ای که جای نورم با آنورمش  عوض شود !

3-   پاسخ به 6 کلمه استفهامی : چرا ( چرا لازم است انجام این پژوهش ؟)  چه کسانی – کجا- چگونه – چه چیزرا- چه زمان .

4-   تعریف مفاهیم : ما باید جنس ، نوع و امتیاز را در هر مفهومی بدانیم . ما دو وجوه داریم . وجوه اشتراک و وجوه افتراق .

جاهایی هم در مساله است که ما به آن می پردازیم می شود وجه تمایز .

مثال : مفهوم عام ( آموزگار – معلم – دبیر- مربی – مدرس – استادیار- دانشیار – استاد .

وجه اشتراک : همه یک کار انجام می دهند ( تعلیم و تربیت )

وجه افتراق : ( تفاوتها ) از نظر سواد . رتبه و ...

وجه تمایز : نقطه ای که هر کدام را از دیگری جدا می کند .

5-       منابع مساله : مساله را از کجا می گیریم ؟ ( منابع انتخاب مساله )

 1- گاهی خود محقق و تجربه اش منبع مساله است .

( مثلا" یک سئوال برایش پیش می آید . یک ناهنجاری می بیند . و... می رود دنبال جواب )

( به خاطر اشراف محقق به موضوع ، خود محقق می شود منبع )

3-       صاحبنظران و پژوهشگران .

4-       سازمانها و موسسات پژو هشی ( سازمان می گوید : مشکل من این است . مساله ما این است . پاسخ آن را بیابید .)

5-       مقایسه با شاخص ها .

6- ملاک های ارزشیابی مساله : چک لیست مان را تیک می زنیم . تا ببینیم مساله چه هست .

 ملاک های ارزشیابی مسئله 

ابتدا چک لیستمان را تیک می کنیم تا ببینیم مسئله چه هست ؟

۱- آیا مسئله ما امکان آزمودن و آزموده شدن را دارد ؟ به بیان دیگر آیا آزمون پذیر هست ؟

۲- آیا مسئله ما اهم است ؟ ( دارای اهمیت  است ؟(

۳- آیا توانایی لازم در مححقق وجود دارد در پرداختن به مسئله ؟ ( به عنوان مثال آیا محقق از توانایی جسمانی لازم برخوردار است تا به راحتی بتواند از پس مشکلات موجود بر بیاید ؟)

۴- آیا جرات لازم برای انجام پژوهش دارد؟ ( حرکت از سطح به عمق و پرداختن به عمق مسئله لازمه اش جرات ورزی است)

۵- محدودیت های اجرایی پژوهش را بشناسد ( آگاهی از واقعیت ها و محدودیت ها - به خصوص محدودیت های اجرایی و ... )

۶- آیا امکان دستیابی به اطلاعات مورد نیاز  وجود دارد ؟

۷- آیا زمان کافی وجود دارد برای تحلیل اطلاعات و دستیابی به مسئله ؟ ( بعضی مسائل باید در زمان خودش به آن پرداخته شود و اگر دیر شود موضوع لوث می شود.)

 مراحل اجرای تحقیق علمی :

۱- انتخاب موضوع تحقیق

۲- بیان مسئله

۳- پیشینه تحقیق ( ادبیات تحقیق)

۴- بیان گزاره های تحقیق ( مثل اهداف - سئوالها - فرضیه ها و(..

۵- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آنها

۶- تعیین ابزار یا ابزارهای اندازه گیری

۷- مشخص کردن جامعه تحقیق . نمونه و حجم تحقیق

۸- انتخاب روش تحقیق مناسب با هدفمان

۹-  جمع آوری داده ها و روش  جمع آوری داده ها

۱۰- تنظیم و تلخیص داده ها ( خلاصه کردن داده ها )

۱۱- تحلیل داده ها و استنتاج

۱۲- تدوین و تهیه گزارش تحقیق و انتشار و اشاعه آن ( اشاعه یافته ها)

فرضیه و ویژگی های آن :

پاسخ یا پاسخهای احتمالی به سئوال یا سئوالات :

ویژگی ها :

1-    برخلاف سئوال – فرضیه باید به شکل جمله خبری باشد .( مثلا" آیا بین هوش و تغذیه ارتباطی وجود دارد ؟ ( سئوال )

بین هوش و تغذیه ارتباط وجود دارد . ( فرضیه )

نکته : در پژوهشهای توصیفی خیلی با فرضیه کار نداریم . بیشتر با سئوال سرو کار داریم .

نکته : در مطالعات تحلیلی ما فرضیه داریم ( فرضیه را تست می کنیم و آزمون می کنیم )

2-    فرضیه باید عاقلانه و بخردانه باشد ( باید با دانش موجود و نظریه های موجود انطباق داشته باشد و مرتبط باشد )

3-    هیچ فرضیه ای  ثابت یا رد نمی شود . ( فرضیه آزمون می شود . ( نه باطل و نه ا ثبات ! ) )

4-    باید فرضیه بین متغیرها رابطه برقرار کند . ( حدس بزند رابطه بین دو تا متغیر را ) انتظار کلی محقق را از رابطه بین متغیرهای تحقیق بیان کند .)

5-    فرضیه ها  باید قابلیت تست را داشته باشند . ( بتوانیم فرضیه را آزمون کنیم ) یا ببینیم  با چه آزمون آماری می توان آنها را تست کرد .

6-    ما فرضیه 0 داریم که به آن 0H   می گوئیم . ( پوچ ) که در آن گفته می شود : مثلا" بین دو تا متغیر پژوهش ارتباط یا اختلاف معنی داری وجود ندارد .

7-    HI  می گوید بین دو تا متغیر یک اختلاف معنی دار آماری وجود دارد .

8-    ضرورت هماهنگی فرضیه با عنوان تحقیق ، اهداف و مسئله پژوهش .

مروری برمبحث موضوع  تحقیق 

ملاک های موضوع پژوهش :

1-    اولین مورد ، علاقه به موضوع تحقیق است و علاقه محقق به موضوع .

( پژوهش های سازمانی را باید به محقق  خارج از شرکت داد . چون محقق داخلی امکان سوگیری دارد و با طرفداری از سازمان یا اداره خود آمار غلط بدهد .)

2-    کوتاه و رسا بودن ( قسمت اصلی موضوع کوتاه باشد )

3-    مشکلی را از جامعه حل کند .

4-    به متغیرهای اصلی توجه شود .

5-    به صرفه باشد ( از لحاظ اقتصادی توجیه داشته باشد . با عدد و رقم بگوید اینقدر هزینه کرده ایم و اینقدر بدست آورده ایم )

6-    موضوع مورد نظر ، تحقیق پذیر باشد ( بسیاری از موضوعات انتزاعیات می باشد و ذهنی )

7-    دانش افزایی باشد . ( کپی برداری نکنیم . خودمان تحقیق کنیم و بر علم خودمان بیفزائیم )

پیشینه پژوهش :

 مراجعه به کتاب و کتابخانه ( هر سندی که جنبه نوشتاری دارد رسانه نوشتاری است  ) .

مزایای رسانه نوشتاری :

چرا در پیشینیه تحقیق به رسانه های نوشتاری مراجعه می کنیم ؟

1-    بسیار ارزان هستند نسبت به سایر رسانه ها .

2-    ماندگاری آنها بیشتر است .

3-    وقتی مطلبی نوشته می شود یعنی سندیت پیدا کرده است .

4-    به راحتی می شود حمل و نقل کرد ( حتی در جیب )

5-    کسی که مطلبی را می نویسد باید مطالعات زیادی داشته باشد .

6-    کتاب یا رسانه نوشتاری را می توانیم از آن خود کنیم . ( مثلا" زیر نکات مهم خط بکشیم . نت برداری کنیم . مطلبی داخل آن بنویسیم و ... )

-        شناخت ظاهری کتاب :

-        عنوان کتاب را بدانیم .

-        فهرست مطالب کتاب

-        شماره استاندارد بین المللی کتاب ( شابک )

-        نام نویسنده یا مولف یا مترجم

-        سال انتشار و تعداد دفعات چاپ

-        شمارگان یا تیتراژ کتاب

-        تورق ( ورق زدن ) کتاب . ( نگاه اجمالی به کتاب )

کتابخانه :

با سه راه معمولا" کتابخانه ها را بازیابی می کنیم .

1-    موضوع

2-    عنوان اثر یا کتاب

3-    نویسنده ( یا پدید آورنده ) ( ممکن است نویسنده باشد یا مترجم و یا مولف )

1-    نشریات :

طیف وسیعی دارد . فصلنامه – ماهنامه – هفته نامه – روزنامه – گاهنامه و .....

-        نمایه موضوعی نشریات : نشریات بر مبنای موضوع – نویسنده – مقاله و ... تقسیم بندی شده است .

2-    پایان نامه ها و رساله های دانشجویی .

3-    پژوهش ها و طرح های تحقیقی .

4-    بروشورها – پوسترها- کاتالوگ ها ( اگر منبع آن مشخص باشد می توان آن را یک سند محسوب کرد )

5-    مراجعه به مراکز علمی و پژوهشی و سازمانها و موسسات مرتبط با موضوع .

( کتابخانه دانشگاه تهران – ملی و مجلس و کتابخانه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، منابع بسیار خوبی دارند و به راحتی می توان اطلاعات بسیار خوبی بدست آورد . )

( سفارتخانه ها به عنوان منبع اطلاعات ، مکانهای بسیار خوبی هستند و اطلاعات خوبی در اختیار محقق قرار می دهند .)

6-    سرچ رایانه ای و اینترنت و شبکه جهانی .

مروری بر نکات کلیدی مربوط به ادبیات تحقیق :

1-    کلید واژه : ( کلید واژه های پژوهش باید معلوم باشد . – با توجه به موضوع ، چند تا کلید واژه ( نهایتا" 5 تا ) داشته باشیم . )

2-    عادت به یادداشت برداری کردن : ( متاسفانه در ایران فرهنگ نوشتاری بسیار ضعیف است . نه خوب می نویسیم . نه خوب از نوشته های دیگران استفاده می کنیم و نه خوب می خوانیم . )

3-    فیش برداری موضوعی : ( یادداشت برداری منظم )

4-    استفاده از کتابنامه های موضوعی و اسناد اصطلاح شناسی : ( کتابنامه های تخصصی داریم که گاها" ناشر خود تهیه و منتشر می کند و یا خود محقق آنها را تهیه می کند .)

( در هر موضوعی که بخواهیم به عنوان پیشینه کار کنیم  هر کدام اصطلاح های خاص خود را دارد مثلا" : بزه – جرم و ... هر کدام معنی خود را دارد و استفاده از کتابهای اصطلاح شناسی در رسیدن به معنی آنها ، به ما کمک می کند .)

5-    لزوم امانت داری : ( در نقل مطالب باید امانت داری کنیم و امین باشیم و نام منابع را نیز ذکر کنیم )

6-    ضرورت ثبت و ضبط اسناد : ( عکس ، نمودار ، جدول و... را نگهداری کنیم . )

( درج ضمایم در انتهای تحقیق مهم است . – یعنی همان پیوستهای  تحقیق – ( جدول ، نمودار، عکس و ... را در آخر تحقیق می آوریم .  – ( حتما" باید آنها را ذکر کنیم )

در یک نظر سنجی جهانی ( از مردم کشورهای مختلف ) پرسیده شد :

" نظر صادقانه خود را در مورد کمبود غذا در سایر کشورها بگوئید ."

هیچ کس به این سئوال پاسخ نداد . به نظر شما چرا ؟ ؟

ادبیات تحقیق  ( پیشینه پژوهش ) :                            پیشینه نظری

                                                                                      پیشینه عملی ( پژوهشی )

پیشینه نظری  : جنبه آکادمیک دارد – اگر در یک تحقیق پیشینه نظری را بررسی کنیم خیلی کامل و جامع است .

پیشینه عملی : پژوهشهایی که در مورد یک موضوع انجام می شود . - خلاصه و یافته اش مشخص است . -

3 نوع نگرش در مورد ادبیات تحقیق :

1- نگرش میکرو سکوپیک یا خرد نگر : جزئیات را مشاهده می کند .

2- نگرش ماکروسکوپیک یا کل نگر : ( گشتالتی ) مسائل بزرگتر را مورد بررسی قرار می دهد .

3- نگرش سیستماتیک یا نظام مند : در نگرش نظام مند ، عناصر را جدا جدا بررسی نمی کنند . بلکه  اجزاء را در ارتباط با کل بررسی می کند . ( ترکیبی از نگرش 1و2 )

-        سیستم : مجموعه و منظومه ای از عناصر و اجزاء که برای رسیدن به هدف و اهداف مشترکی در تعامل و ارتباط با یکدیگر هستند . ( مثل ساعت )

مروری بر مبحث خطاهای هاله ای ( در پژوهش ) :

هر عاملی که در قضاوت ، ارزشیابی ، ودر نظرمان ( در مورد هر موضوعی   ، - بغل دستی ، معلم ، شاگرد ، فرادست ، فرو دست ، دولت ، کتاب و ..... ) ما را به خطا بکشاند به آن خطای هاله ای می گویند .

چرا ما دچار خطاهای هاله ای می شویم ؟  معمولا" اینگونه است که :

                             - "   انسان موجودی ناشناخته است "  -

1-    ماهیت پدیده های انسانی است  . ( هر جا که ما با انسان سر و کار داریم ، به دلیل ماهیت انسانی بودن پدیده ،

الف ) دیریاب بودن پدیده های انسانی ( انسان دیر به فهم یک موضوع می رسد مثلا" بعد از فوت یک فر می فهمیمم آدم خوب یا بدی بوده و ...

ب ) بسیار پیچیده اند . ( ترکیب مضاعف وجود دارد در پدیده های انسانی . ( مثلا" یک نفر به ظاهر دارد به حرفهای طرف مقابلش گوش می دهد اما در واقع به موضوع دیگری فکر می کند و اصلا" به حرفهای طرف مقابل گوش نمی کند و...

ج : تدریجی بودن ( پدیده های انسانی تزریقی نیستند ( از – به ) نیست ) تدریجی است . مثلا" کنترل جمعیت ، به همین زودی اجراء نمی شود برنامه طولانی مدت می طلبد . حداقل باید 15 سال بگذرد تا نتیجه ، دیده شود .

د: معما وار بودن پدیده های انسانی ( مثلا" : آخرش نفهمیدم حافظ چه گفت . ابوعلی سینا که بود و یا چه گفت و ...

پرهیز از مطلق گرایی و جزم اندیشی . نباید بگوئیم  حتما" اینگونه است . گفته ها نباید قاطعانه باشد و باید گفته شود احتمالا" .

2-    سوگیری ها و حب و بغض ها : دوست داشتن ( حب ) ، نفرت ( بغض ) – مشتبه شدن امر به فرد ، نام خوب ، عنوان خوب ، قیافه خوب و ... اگر باعث حب و بغض شود خطای هاله ای است .

( سابقه ای که یک نفر در مورد یک موضوعی دارد می تواند در قضاوت فرد اثر بگذارد ( پیشینه خوب یا بد )

3-    منافع فردی یا سازمانی :  ( به خاطر منافع فردی ، یا منفعت سازمانی و ... اظهار نظر مثبت یا منفی انجام دادن ) مثال : موضوع جمعیت در ایران : ( ثبت احوال یک رقم را اعلام می کند . مرکز آمار رقمی دیگر – آموزش و پرورش یک عدد می گوید ، وزارت بهداشت و درمان یک عدد دیگر ) 

4-    خطاهای مربوط به احساس و ابزارهای شناختی انسان : ( چوب در آب طبق قانون انکسار شکسته دیده می شود و وقتی چوب را از آب بیرون بیاوریم چوب سالم است . ( خطای حس 

خطای هاله ای )  -  پدیده سراب ( خطای حسی )  - دو ماشین کنارهم ، یا دو قطار کنارهم ، وقتی یکی حرکت می کند ، احساس می شود آن دیگری به عقب برمی گردد و .....

- خطای مویر لایر

( خطای حسی )

فکر می کنیم خط ها کوتاه و بلند است و ...

5-    مشکلات ارتباطی ( کلامی یا غیر کلامی )

اینکه فرستنده پیام نارساست . مثلا" لهجه اش – گویش اش – نوع بیانش و ...

گیرنده : مثلا" مشکل جسمی دارد . گوش اش نمی شنود و ...

مجموعه عواملی چه در فرستنده ( بخشی در پیام ) و بخشی در گیرنده و بخشی مربوط به وسیله ارتباطی و محیط نیز می تواند اختلال ایجاد کند و فرد را دچار خطای هاله ای کند .

- غیر کلامی ( مثل حالات چشم  ( چشم سیگنال قوی در ارتباطات ) – حرکت انگشتان دست – تکان دادن سر و... هرکدام در فرهنگها نماد مختلفی دارد .

- کژ تابی های زبان ( خصوصا" زبان فارسی – چون لغات بیگانه بسیاری در آن وجود دارد .)

مثال : تیمور لنگ هنری به جز کشتار مسلمانان نداشت .     ....  آیا کشتن افراد نوعی هنر است ؟

(کسبه محترم ) : من در این معامله سودی به جز ضرر نبردم .

6-    L.C. U ( واحدهای تغییرات زندگی ) : بیماری ( یک واحد تغییر زندگی است )

7-    انواع مغالطات : مثل گزینه و گزاره های متناقض نما . مواردی که اینگونه بیان می شود : سرشار از تهی  - روشن تر از تاریکی – دولت فقر .

-        فردی می گوید : مردم شهر ، - همه در این شهر دروغ می گویند . ( باید گفته شود مگر ممکن است همه دروغ بگویند و فقط یک نفر راست بگوید .)

8-    قیاس : از کل به جزء رسیدن . مقایسه کردن .

روشهای جمع آوری اطلاعات :

1-    مشاهده : شاید قدیمی ترین ، با سابقه ترین و متداولترین روش گردآوری اطلاعات است . (   افتادن سیب از درخت کشف جاذبه زمین توسط نیوتن )  - گاهی منجر به پیدایش نظریه ها و قوانین مهم و بزرگ می شود .

در پژوهش های توصیفی ، تجربی و قوم نگاری ، مشاهده  حرف اول را می زند .

-        مشاهده امور مادی به مراتب آسان تر و بسیط تر از رفتار انسان است .

نکات کلیدی در خصوص مشاهده :

1-    مشاهده فقط دیدن صرف نیست . ( مشاهده = با دیدن نیست  ) دقت و هدفمند بودن مهم است . اگر دقت نباشد می شود نگاه کردن . نگاه کردن به انسانها – ساختمانها و ...

2-    موضوع مورد مشاهده به دقت تعریف شود ( مثلا" منظور ما از این مشاهده چیست ؟ )

3-    تلاش برای ثبت و ضبط موردی که مشاهده کرده ایم . ( چون ذهن فرار است و به فراموشی سپرده می شود )

الف ) نت برداری و یادداشت برداری .

ب ) استفاده از ابزارهای ثبت و ضبط ( دوربین – تلفن – کورنومتر – نورسنج – ضبط – موبایل – آنالیزور فوتبال – بازبینی فیلم های ورزشی و فیلم های دیگر و ... )

4-    لزوم توجه به پیچیدگیهای مربوط به مشاهده رفتارهای انسانی ( ما رفتارهای طبیعی داریم و رفتارهای تصنعی . رفتارهای طبیعی قابل قبول تر است ( مثلا" وقتی می خواهیم عکس بگیریم وقتی بدون اطلاع باشد طبیعی تر است . اما وقتی اعلام می کنیم می خواهیم عکس بگیریم همه ژست می گیرند و حالتها وعکس مصنوعی می شود .)

5-    استفاده از چک لیست ها و مقیاس های درجه بندی برای نظام بندی داده های حاصل از مشاهده : ( باید در مورد یک موضوعی چک لیست داشته باشیم – موارد را تیک بزنیم و...

نظام بندی کنیم . مثلا" فوق العاده – عالی – خوب – متوسط – رضایتبخش – ضعیف – خیلی ضعیف .

درجه بندی : همیشه – غالبا" – گاهی – به ندرت – هرگز .

6-    جدا کردن مقوله تعبیر و تفسیر از خود مشاهده . ( بدون در نظر گرفتن انتظارات مشاهده گر باشد . )

مثلا" ببین دختره چه جوریه !

( زبان توصیف گزارش است . زبان تحلیل ستایش و مدح و ( لعن و نفرین ) است

7- تلاش برای بدور بودن مشاهده از خطای هاله ای .

2-    مصاحبه : در واقع پرسشنامه شفاهی است .

محاسن و مزایای مصاحبه :

 1-  یکی از محاسن مصاحبه ، حالت تعاملی بودن است ( دو سویه است )

2-    بیشتر افراد دوست دارند حرف بزنند تا بنویسند .

3-    آزادی عمل مصاحبه گر در طرح سئوالات موردی و اقتضایی .

معایب مصاحبه :

1-    مصاحبه کار بسیار تخصصی و ماهرانه ای است و توصیه نمی شود .مگر فرد متخصص این امر ، مصاحبه کند .

2-    وقت گیر است . یک مصاحبه خوب به زمان خوب نیازمند است .

3-    معلوم نیست چقدر جوابها درست و منطقی است . چقدر ارزش دارد و چقدر صحت دارد و چه میزان می شود به آن تکیه کرد .

نکات کلیدی در مورد مصاحبه :

1-    ایجاد رابطه عاطفی .( اگر با یک فرد رابطه عاطفی ایجاد نشود اعتماد نمی کند و اطلاعات نمی دهد ).   ( ایجاد اعتماد و اطمینان و جلب همکاری )

2-    در نظر گرفتن سطح مخاطب ( مخاطب شناسی ) ( سن – سواد – تحصیلات – جنس – مبنای قومی و ...

سن ، مثلا" به یک آدم 20 ساله اشتباهش را راحتر می توان متذکر شد تا فردی 60 ساله که سالها کاری را انجام می داده ( اشتباه ) اما به تصور خود ، درست بوده و هست !

3-    هدفمند بودن مصاحبه ( مصاحبه زمینه ای برای تعارف و درد دل و ... نشود . باید به اصل مطلب پرداخت . سئوالها به ترتیب و هدفمند پرسیده شود .)

4-    اطمینان از محرمانه بودن مطالب جلسه : ( یکی از کارهای غیر اخلاقی در مصاحبه ، ضبط کردن اطلاعات و صحبت ها بدون اطلاع مصاحبه شونده است )

5-    ثبت و یادداشت نکات مهم مصاحبه .

پرسشنامه :

اگر خوب تهیه شود و خوب اجرا شود مناسبترین و مفید ترین وسیله جمع

آوری اطلاعات است .

نکات مهم درمورد پرسشنامه :

1-               هدف ما از تهیه پرسشنامه معلوم باشد – هدفمند باشد – بدانیم دنبال چه

مطلبی هستیم .

2-    رعایت اصل مخاطب فهمی ( مخاطب شناسی ) بسیاری از مشکلات مربوط به ابزار

جمع آوری اطلاعات است و نشناختن مخاطب .( برای چه کسی این پرسشنامه تهیه می شود .)

سن عامل مهمی است در تهیه پرسشنامه( مثلا" پرسشنامه برای بچه های 8 ساله است یا

یک فرد25 ساله )

جنس – شغل – پیشینه و... از عوامل مهم برای تهیه پرسشنامه است .

پیشینه ( فرهنگ – زبان – دین و ... )

مثلا" فردی که به علت ناراحتی قلبی به دکتر قلب مراجعه کرده دکتر ابتدا باید از دکتر عمومی
( پزشک خانوادگی ) پیشینه بیماری اورا جویا شود وسپس به معالجه وی بپردازد.

3-  پرهیز از اطناب ممل ( طول و تفسیر دادن به موضوع تا جائی که باعث ملال و خستگی  و سردرد مخاطب شود ) و ایجاز مخل ( مطلب آنقدر کوتاه و مختصر است که اصلا "مفهوم نیست و باعث سردرگمی و اختلال می شود)

4-    صحت اجراء : مثلا" محقق از  800 تا پاسخنامه 160 پاسخنامه سفید دریافت کرده

.این آمار مشخص می کند که دراین پرسشنامه صحت اجرا خوب کنترل نشده است .

یا مثلا" محقق 500 تا پرسشنامه به مکان یا مکانهای مشخص ارسال می کند و 200 تا از

پاسخنامه ها را دریافت نمی کند . این مطلب موید این مطلب است که صحت اجرا به خوبی و درستی انجام نشده است .

مطلبی که در صحت اجرا مهم است بهینه بودن شرایط و موقعیت است .

مثلا" یادگیری ، در چه شرایطی دارد صورت می گیرد؟

مطلبی که داریم بیان می کنیم در چه شرایطی می گوئیم ؟ آیا زمانش مناسب است ؟ و ...

پرسشنامه را در چه شرایطی بین مخاطبین جشنواره  توزیع کرده ؟ به عنوان مثال توزیع پرسشنامه در پایان جشنواره خوب نیست .

5- شکل و ساختار پرسشنامه : ساختار   مقدمه و عنوان داشته باشد . درابتدا یک سلام و

احوالپرسی کوتاه . سپس به اندازه یک پاراگراف توضیح بدهیم که هدف از تهیه این

پرسشنامه چیست .

اطلاعات جمعیت شناختی ( سن – جنس – تاهل و تجرد – مدرک تحصیلی )

 مثلا" از 1000 نفر n  نفر مرد وn نفر زن بوده  یا شاغل بوده و ...

-       نمونه مقیاس لایکرت (که ساختارش 5 گزینه ای است)

-       ضعیف  - متوسط  - خوب  - خیلی خوب  –عالی   

6-         استفاده از کلمات گویا ، واضح ، درست و قابل فهم : ( نقطه مقابل می شود کلمات مبهم و چند پهلو )

مثلا" سئوال آیا ازدواج کرده اید ؟ بله   خیرغلط است . چون امکان دارد فرد ازدواج کرده باشد اما طلاق گرفته است .

7-    سئوالات قابلیت استخراج و طبقه بندی داشته باشد .( بتوان آنها را طبقه بندی کرد . مثلا" 20 تا سئوال داده اما درهم و برهم .)

- پرسشنامه ای که نظم وترتیب و طبقه بندی منظم ندارد اصولا" پرسشنامه خوبی نیست .

8-         اجرای آزمایشی در نمونه های کم برای رفع اشکالات احتمالی : ( در نمونه های

کوچک به راحتی  می توان اشکالات احتمالی را برطرف کرد. حتی از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است . )

اما اگر طرح بزرگ باشد و آزمایش هم نشده باشد ممکن است در زمان اجرا با مشکل

مواجه شویم .

-       اعتبار سنجی پرسشنامه ( آلفای کروبناخ ) میزان اعتبارپرسشنامه را مشخص می کند .

انواع پرسشنامه :

1-               بسته پاسخ ( محدود )

2-               باز پاسخ ( نا محدود )

بسته پاسخ : فقط علامت می زنیم . بلی – خیر

اصلا" – هیچوقت  (محقق تکلیف پرسشنامه را تعیین می کند . )

درمیان 4 دریا تخته بندم کرده ای       باز می گویی که دامن تر نکن هوشیار باش ! 

باز پاسخ : تشریحی است .

هر چه می خواهی دل تنگت بگو !

مروری بر گامها و نکات مورد توجه در ارائه گزارش ( کار عملی )

1-                           روی جلد ( عنوان کار- فرد یا افرادی که کار راانجام داده اند . مربوط به چه درسی است

مکان و زمان – واحد دانشگاه – مدرس – مقطع تحصیلی)

2-                           بسم ا... و تقدیر و تشکر

3-           فهرست مطالب - مقدمه ( ورود به بحث – اهمیت و ضرورت و دلایل پرداختن به این موضوع و هدف از تحقیق )

4-                           تعریف دقیق موضوع مورد بررسی ( مسئله شناسی  )

5-                           روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات

6-                           پیشینه ( دیگران چه کار کرده اند در مورد این موضوع .)

7-                           مشروح کار( تنه اصلی کار ) ( کلید واژه ها نیز در این مرحله آورده می شود .)

8-                           یافته ها و نتایج تحقیق

9-                           جمع بندی ( خلاصه بحث و یافته ها )

10-                      منابع – ماخذ و مراجع .

11-                      ضمایم و پیوستها ( نقشه – جدول – سند تاریخی- پرسشنامه – مصاحبه و...)

4- آزمون ها :

( پرسشنامه ها ) یامحقق آن را ساخته یا استاندارد ( آزمون )

نگرش سنجها – رغبت سنج ها – هوش و استعداد تحصیلی و...

مثلا" برای انجام تست افسردگی      استفاده از تست بک ( افسردگی ) ( تست 21 گزینه ای

که یک پرسشنامه استاندارد است )

5-    اسناد و مدارک :

می تواند مکتوب باشد . ( کاغذ – لوح کاغذی – چرمی – گلی – سنگی و...

حتی می تواند تصویری باشد . عکس ها – نقشه ها ...

می تواند فیزیکی باشد . مجسمه ها – بناها و ...

مروری بر روشهای تحقیق : مراجعه شود به برگه جدول شماره 1

جامعه و نمونه آماری :

به تمام افراد و اشیایی که تحقیق بر روی آنها انجام شده و نتایج به آن تعمیم داده می شود

جامعه آماری می گوئیم .

مثال : کلیه نشریات منتشره در فاصله 6 ماهه دوم 86 .

کلیه بیماران قلبی بستری در بیمارستان مهر در بهار 85 .

( کلیه  یعنی        جامعه آماری )

نمونه و حجم آن : در جایی که تعداد جامعه امان بزرگ است و نمی توانیم سرشماری کنیم نمونه می گیریم .

انواع روشهای نمونه گیری و حجم آن :

1-  نمونه گیری تصادفی ساده : به صورت کاملا" تصادفی قرعه کشی می کنیم ( مثلا" ده هزار نفر جامعه آماری ما است . بصورت کاملا" تصادفی تعداد حجم مورد نیاز را مطابق حجم نمونه انتخاب می کنیم . همه اعضای جامعه آماری شانس برابر در حجم نمونه گیری دارند . ( اعضای جامعه ( واحد نمونه گیری ) فقط شامل انسانها نمی شود

. شامل : حیوانات ، اشیاء ، بیماری و...)

مثلا" بررسی یک بیماری خاص در حیوانات

2-    نمونه گیری نظام مند : ( سیستماتیک ) . حجم نمونه را انتخاب می کنیم ( مثلا"

40 نفر ) N   معلوم است . مثلا" کل جامعه آماری 400 نفر است .40 را تقسیم بر 400 می کنیم = 10

سپس به صورت نظام مند نمومه ها را انتخاب می کنیم .

مثلا" ...-64-54-34-24-14

3-  نمونه گیری طبقه ای : در مواقعی از آن استفاده می کنیم که اعضای جامعه آماری ما ، خودش از طبقات مختلفی تشکیل شده باشد .

مثلا" مدرک تحصیلی جامعه آماری را می خواهیم بررسی کنیم . بی سواد . نهضت . ابتدایی . راهنمایی . و ...

4-    نمونه گیری خوشه ای : در جایی که جامعه آماری نسبتا" وسیع باشد از نمونه

گیری خوشه ای استفاده می کنیم .از کل به جزء می آئیم .

مثلا" اگر موضوع مدرسه است . بخشی از مدارس را انتخاب می کنیم- بخشی از کلاسها – بخشی از دانش آموزان را انتخاب و پرسشنامه بدهیم )

چند نکته کلیدی در مورد مباحث آماری :

1-         از شاخص درصد استفاده می کنیم .  100×f/n  ( تعداد فراوانی تقسیم بر تعداد کل × 100 )

از شاخص درصد معمولا" بهتر است در جایی استفاده که N   بیشتر یا مساوی 100

است . اگر غیر از این باشد شاخص درصد مناسب نیست . ( اگرn   کمتر از 100 باشد خوب نیست چون به لحاظ آماری ثبات ندارد .)

60=n                42=f      70 = 100× 60÷42

60=n       43=f      66/71 = 100×60÷43            7/71

2-         در حالت نورمال ( طبیعی – با قاعده – هنجار ) 3 تا از شاخص های مرکزی (

میانگین – میانه و مد ) بر هم منطبق  هستند . اگر منطبق نباشد منحنی ما ، کجی مثبت یا کجی منفی دارد .

 اگر میانگین بیشتر از میانه باشد کجی مثبت است .

اگر میانگین کمتر از میانه با شد کجی منفی است .

انواع مقیاسهای اندازه گیری

1-         مقیاس اسمی :فقط برای نامگذاری اشیاء یا افراد استفاده می شود . بنابراین

مقیاس وسیله ای است برای مقایسه کردن و شاخص  ( خط کش و مشخص کننده )

نمی توانیم حکم به بیشتری ، کمتری ، خوبی ، بدی و ... بدهیم .

شماره پیراهن ورزشکاران ( یک نفر شماره 8 است . یکنفر 2 ، یکنفر 20 و ...  در

واقع این شماره ها فقط برای نامگذاری است .)

گروههای خونی ،( a . b.ab.o ) هیچکدام مقدم بر دیگری نیست و بر دیگری فضیلت ندارد .

-        شماره پلاک خانه ها ، کد ملی ، شماره حساب بانک و پلاک ماشین ها و... همگی از مقیاسهای اسمی است .

2-         مقیاس ترتیبی : ( رتبی ) رتبه ای است . مرتبه دارد . داده های ترتیبی هستند .

مثل نفرات برتر کنکور . یا نفرات اول تا 50 مسابقات و ...

3-        مقیاس فاصله ای نسبی :

هنجار محور

ملاک محور

هنجار همیشه مقایسه می کند با جامعه

ملاک محکم ایستاده با جامعه کار ندارد

مثال :  آزمون استخدامی ، مثلا" می گوید حداقل 40% کسانیکه جواب صحیح داده

اند.دیگر نباید تغییری ایجاد کرد  و باصطلاح بالا و پایین کرد و مثلا" در آزمون بعدی کسانیکه زیر 40% جواب صحیح به سئوالات داده اند را دوباره در آزمون بگذارند .

-        حدنصاب : برای رای گیری در جایی گفته می شود اکثریت . که می شود 1+2/1

درجایی دیگر ( مثلا" برای تعیین خطوط مرزی که بسیار مهم است می گویند ملاک 5/4 یا 4/3

بین عددهای ما فاصله وجود دارد اما به طور نسبی . ما صفر مطلق یا صفت مطلق

 نداریم .مثلا می گوئیم صفر درجه . اما منظور صفر ریاضی نیست ( نسبت به عدد بالا و پایین صفر است . ما صفر مطلق نداریم .)

-        مقیاسهایی که با قبل و بعد خود مقایسه می شوند عنوان نسبی می گیرند .

4-         مقیاس یا داده های مطلق : دقیق ترین و عمیق ترین نوع مقیاس است . اینجا صفر مطلق معنی دارد .

مثلا" در خط کش صفر داریم . ( از صفر شروع می شود )

درآمد و ....